استراتژی پلیس راهور در مدیریت بحران آلودگی: امتیاز ویژه برای پلاکهای آبی
با تشدید شاخص آلایندگی در کلانشهر تهران و رسیدن وضعیت هوا به شرایط اضطرار، کمیته اضطرار آلودگی هوا تدابیر سختگیرانهای را از جمله اجرای طرح زوج و فرد از درب منازل اتخاذ کرده است. در این میان، اظهارات اخیر سردار موسویپور، رئیس پلیس راهور تهران بزرگ، دریچهای جدید به روی رویکرد مدیریتی ترافیک شهری گشوده است. بر اساس اعلام رسمی ایشان، با وجود اعمال محدودیتهای تردد برای خودروهای احتراق داخلی (بنزیلی و دیزلی) بر اساس رقم آخر پلاک، خودروهای مجهز به پیشرانههای الکتریکی و هیبریدی از این ممنوعیت معاف هستند. این تصمیم که در راستای سیاستهای کلان کاهش آلایندگی اتخاذ شده، نشاندهنده تمایز آشکار میان خودروهای آلاینده و وسایل نقلیه پاک در قوانین راهنمایی و رانندگی است.
اجرای طرح زوج و فرد از درب منازل، راهکاری موقت اما فوری برای کاهش حجم ترافیک و به تبع آن کاهش غلظت آلایندههای جوی است. با این حال، معافیت خودروهای برقی (EV) و هیبریدی (HEV/PHEV) پیامی واضح به بازار و مصرفکنندگان مخابره میکند: مالکیت خودروهای پاک نه تنها یک انتخاب زیستمحیطی، بلکه یک مزیت استراتژیک برای تردد در روزهای بحرانی پایتخت است. این رویکرد همسو با استانداردهای جهانی مدیریت ترافیک در شهرهایی مانند لندن (طرح ULEZ) و اسلو است که در آن خودروهای با آلایندگی صفر یا پایین، از پرداخت عوارض سنگین یا محدودیتهای ورود به مرکز شهر معاف هستند.
واکاوی فنی: چرا هیبریدیها و برقیها از محدودیت تردد مستثنی شدند؟
برای درک چرایی این تصمیم، باید به ساختار فنی و مهندسی خودروهای الکتریکی و هیبریدی نگاهی دقیق انداخت. خودروهای تمام برقی (BEV) به دلیل حذف کامل موتور احتراق داخلی و استفاده از موتورهای الکتریکی و باتریهای لیتیوم-یون، هیچگونه آلایندگی خروجی از اگزوز (Tailpipe Emission) ندارند. در شرایطی که پدیده وارونگی دما (Inversion) باعث حبس شدن ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون (PM2.5) و اکسیدهای نیتروژن (NOx) در سطح زمین میشود، تردد خودروهای برقی هیچ باری به آلودگی هوای شهر اضافه نمیکند.
در سوی دیگر، خودروهای هیبریدی قرار دارند که ترکیبی از یک موتور بنزینی و یک موتور الکتریکی هستند. اگرچه این خودروها کاملاً بدون آلایندگی نیستند، اما در ترافیکهای سنگین شهری – جایی که سرعت خودرو پایین است و توقفهای مکرر رخ میدهد – عملکردی بسیار پاکتر از خودروهای بنزینی دارند. سیستم مدیریت انرژی در خودروهای هیبریدی مدرن به گونهای طراحی شده که در سرعتهای پایین و شروع حرکت (Creeping)، موتور بنزینی خاموش شده و خودرو تنها با نیروی الکتریکی حرکت میکند. این دقیقاً همان لحظاتی است که خودروهای بنزینی بیشترین مصرف سوخت و تولید آلایندگی را دارند.
تفاوت عملکردی پیشرانههای HEV و PHEV در ترافیک شهری
نکته قابل توجه در این معافیت، شمولیت هر دو دسته هیبریدی معمولی (HEV) و پلاگین هیبرید (PHEV) است. خودروهای پلاگین هیبرید به دلیل داشتن باتریهای حجیمتر و قابلیت شارژ با برق شهری، قادرند مسافتهای قابل توجهی (معمولاً بین ۴۰ تا ۸۰ کیلومتر) را در حالت تمام برقی طی کنند که برای ترددهای روزانه شهری کاملاً کافی است. خودروهای هیبریدی معمولی نیز با بهرهگیری از سیستم ترمز بازیاب انرژی (Regenerative Braking)، انرژی هدر رفته در ترمزگیریها را به برق تبدیل کرده و مجدداً برای حرکت استفاده میکنند که منجر به کاهش چشمگیر مصرف سوخت و آلایندگی میشود. بنابراین، منطق فنی پلیس راهور بر این اصل استوار است که سهم این خودروها در تولید آلایندههای محلی بسیار ناچیز است.
چشمانداز بازار و تاثیر مشوقهای دولتی بر استقبال عمومی
اعلام معافیت تردد برای خودروهای پاک، میتواند به عنوان یک کاتالیزور مهم در بازار خودروی ایران عمل کند. در حال حاضر، بازار خودروی کشور در مرحله گذار به سمت الکتریکیسازی قرار دارد و واردات خودروهای برقی و هیبریدی چینی و غیرچینی شتاب گرفته است. با این حال، عواملی مانند قیمت اولیه بالا، نگرانی از عمر باتریها و کمبود زیرساختهای شارژ عمومی، همچنان به عنوان موانع اصلی خرید توسط مصرفکنندگان عادی محسوب میشوند. امتیازاتی نظیر ورود آزادانه به محدودههای طرح ترافیک و عدم شمول در طرحهای محدودکننده زوج و فرد، میتواند کفه ترازو را به نفع این خودروها سنگین کند.
از نظر هویت بصری و اجرایی، پلیس راهور با تخصیص پلاکهای متمایز (پلاکهایی با حرف لاتین یا رنگ زمینه متفاوت که اخیراً تحت عنوان پلاک آبی یا پلاک خودروهای پاک شناخته میشوند) فرآیند شناسایی این خودروها را توسط دوربینهای هوشمند شهری تسهیل کرده است. این زیرساخت نظارتی به سیستم اجازه میدهد تا به صورت خودکار و بدون نیاز به دخالت افسر، خودروهای برقی و هیبریدی را از لیست جریمههای طرح زوج و فرد فیلتر کند. این سطح از هوشمندسازی، لازمه اجرای موفقیتآمیز سیاستهای تشویقی است.
تحلیل نقاط قوت و چالشهای پیشرو در ایران
نقاط قوت این تصمیم روشن است: تشویق به نوسازی ناوگان، کاهش آلودگی صوتی و هوایی، و همگامی با روندهای جهانی. اما در مقام تحلیلگر بی طرف، باید به چالشها نیز اشاره کرد. نخستین چالش، بحث منبع تولید برق است. اگر برق مورد نیاز این خودروها از نیروگاههای مازوتسوز تأمین شود، آلودگی تنها از مرکز شهر به حاشیه شهر (محل نیروگاهها) منتقل شده است؛ هرچند تنفس در مرکز شهر را آسانتر میکند. چالش دوم، تعداد اندک این خودروها در حال حاضر است. تاثیر واقعی این معافیت زمانی ملموس خواهد بود که سهم خودروهای برقی و هیبریدی در سبد حملونقل عمومی و شخصی به درصد قابل توجهی برسد. در حال حاضر، این معافیت بیشتر جنبه نمادین و فرهنگسازی دارد تا تاثیر آنی بر کیفیت هوا. با این وجود، تداوم چنین سیاستهایی برای جلب اعتماد خریداران به تکنولوژیهای نوین ضروری به نظر میرسد.
