یازدهمین مرحله از طرح فروش محصولات گروه صنعتی ایرانخودرو در حالی به ایستگاه قرعهکشی رسید که آمار خیرهکننده متقاضیان، بار دیگر شکاف عمیق میان عرضه و تقاضا در بازار خودروی ایران را به تصویر کشید. این مراسم که در تاریخ اول دیماه ۱۴۰۴ با حضور نهادهای نظارتی برگزار شد، سرنوشت بیش از ۱۰ میلیون متقاضی را برای تصاحب تنها ۳۱ هزار و ۶۱۰ دستگاه خودرو مشخص کرد. در این گزارش تحلیلی، ضمن بررسی دقیق دادههای آماری، به تحلیل فنی خودروهای عرضهشده و چالشهای حقوقی و مالی پیش روی ثبتنامکنندگان میپردازیم.
تحلیل آماری یازدهمین قرعهکشی؛ شانس برنده شدن در مقابل صف ۱۰ میلیونی
بررسی اعداد و ارقام اعلامی در این دوره نشاندهنده یک بحران آماری در بازار خودرو است. طبق دادههای رسمی، ۱۰,۴۵۰,۰۴۶ نفر برای شرکت در این طرح اقدام کردهاند که از این میان، بخش اعظم آنها یعنی ۹,۶۱۰,۶۵۵ نفر در قالب طرح عادی ثبتنام کردهاند. با نگاهی به ظرفیت عرضه که تنها ۳۱,۶۱۰ دستگاه اعلام شده است، میتوان دریافت که شانس برنده شدن یک متقاضی عادی به شکل ناامیدکنندهای پایین و در حدود ۰.۳ درصد است. این بدان معناست که از هر ۳۰۰ نفر، تنها یک نفر موفق به دریافت خودرو به قیمت مصوب خواهد شد.
نکته مثبت این آمار، اعتماد مستمر بازار به محصولات تولید داخل و تمایل به حفظ ارزش پول ملی از طریق داراییهای فیزیکی نظیر خودرو است. اما در مقابل، نکته منفی بسیار پررنگی وجود دارد: استمرار سیاست قرعهکشی در سال ۱۴۰۴ نشاندهنده شکست برنامههای قبلی برای حذف این فرآیند و ناتوانی در رساندن تراز تولید به سطح تقاضای واقعی است. این حجم از تقاضا، که بخش بزرگی از آن ناشی از اختلاف قیمت کارخانه و بازار است، فشار روانی سنگینی را بر مصرفکننده واقعی تحمیل میکند.
توزیع ظرفیت بین طرحهای سهگانه
در این مرحله، تخصیص ظرفیت بر اساس اولویتهای قانونی صورت گرفته است. طرح حمایت از خانواده و جوانی جمعیت با ۷۲۱,۰۲۵ متقاضی و طرح جایگزینی خودروهای فرسوده با ۱۱۸,۳۶۶ نفر، بخش قابل توجهی از سهمیه فروش را به خود اختصاص دادهاند. اگرچه این تخصیصها با هدف جوانی جمعیت و نوسازی ناوگان انجام میشود، اما محدودیت عرضه باعث شده تا حتی در این طرحهای حمایتی نیز رقابت شدیدی شکل بگیرد و بسیاری از واجدین شرایط از دستیابی به خودرو باز بمانند.
بررسی سبد محصولات ایران خودرو؛ از ریرا تا خانواده هایما
در این دوره از فراخوان، ایرانخودرو ترکیبی از محصولات اقتصادی، میانرده و کراساوورهای مونتاژی را عرضه کرده است. حضور ریرا اتوماتیک به عنوان اولین کراساوور ملی، نقطه عطف این لیست محسوب میشود. این خودرو با بهرهگیری از پلتفرم مدرنتر نسبت به محصولات قدیمی، تلاش دارد تا استانداردهای رفاهی و ایمنی بالاتری را ارائه دهد. همچنین عرضه خانواده هایما (S5، S7، 8S و 7X) نشاندهنده استراتژی ایرانخودرو برای حفظ سهم بازار در بخش خودروهای لوکستر و رقابت با مونتاژکاران بخش خصوصی است.
نکته مثبت فنی در این لیست، تنوع گیربکسها و پیشرانههاست؛ برای مثال، دنا پلاس دستی با گیربکس MT6 عرضه شده که با اضافه شدن دنده ششم، مصرف سوخت در کروزهای جادهای کاهش یافته و فشار روی موتور کم میشود. اما در بخش منفی، همچنان شاهد حضور محصولاتی نظیر پژو ۲۰۷ با موتور TU3 هستیم. این پیشرانه ۸ سوپاپ با قدرت ۷۵ اسب بخار، برای بدنه ۲۰۷ و نیازهای رانندگی مدرن در سال ۱۴۰۴ کمی ضعیف به نظر میرسد و بیشتر به عنوان یک گزینه اقتصادی برای کاهش قیمت تمامشده در سبد محصولات گنجانده شده است.
جدول جزئیات محصولات و روشهای فروش آذر ۱۴۰۴
| ردیف | نوع خودرو | کد کلاس | فروش فوری (۳۰ روزه) | پیشفروش (آتی) |
| ۱ | پژو 207 با موتور TU3 | 26905 | دارد | دارد |
| ۲ | ریرا اتوماتیک | 34202 | دارد | دارد |
| ۳ | سورن پلاس EF7 دوگانهسوز | 55515 | - | دارد |
| ۴ | سورن پلاس با موتور XU7P | 58404 | دارد | دارد |
| ۵ | پژو 207 دستی TU5P سقف شیشهای ارتقاء یافته | 60410 | - | دارد |
| ۶ | پژو 207 دستی TU5P سقف شیشهای (رینگ فولادی) | 60411 | دارد | دارد |
| ۷ | رانا پلاس با موتور TU5 ارتقاء یافته | 61701 | دارد | دارد |
| ۸ | دنا پلاس دستی EF7 با گیربکس MT6 | 70908 | دارد | - |
| ۹ | هایما S5 پرو | 52301 | دارد | - |
| ۱۰ | هایما S7 پرو | 51902 | دارد | - |
| ۱۱ | هایما 8S | 52602 | دارد | - |
| ۱۲ | هایما 7X | 53002 | دارد | - |
منبع جدول: اطلاعیه شماره ۴۹۶۳ ایران خودرو
محدودیتهای ثبتنام و فیلترهای پایش اطلاعات متقاضیان
ایرانخودرو برای مدیریت تقاضا و هدایت خودرو به سمت مصرفکنندگان واقعی، فیلترهای سختگیرانهای را اعمال کرده است. مهمترین این محدودیتها، عدم خرید خودرو از خودروسازان داخلی در بازههای زمانی ۲۴ و ۴۸ ماهه است. این اقدام اگرچه از نظر تئوریک مانع ورود دلالان میشود، اما در عمل، بسیاری از خانوادههایی که نیاز به تبدیل خودروی قدیمی خود به مدل بالاتر دارند را نیز از دور رقابت حذف میکند. همچنین شرط داشتن گواهینامه رانندگی و محدودیت سنی ۱۸ سال، از دیگر الزامات عمومی است.
نکته مثبت در این بخش، معافیت مادران در طرح جوانی جمعیت از شروطی مانند داشتن پلاک فعال یا محدودیت خرید قبلی است که گامی در جهت اجرای سیاستهای کلان کشور محسوب میشود. اما در سمت منفی، فرآیند احراز هویت و اتصال به سامانههای جانبی مانند سامانه ملی املاک و اسکان، پیچیدگیهای اداری را دوچندان کرده است. متقاضیان باید حتماً کد پستی و نشانی خود را در سامانه املاک تایید کنند، در غیر این صورت حتی در صورت برنده شدن در قرعهکشی، با مشکل صدور بیمهنامه و عدم تحویل خودرو مواجه خواهند شد. این موازیکاریهای سیستمی گاهی باعث سردرگمی کاربران در مهلتهای کوتاه ثبتنام میشود.
وضعیت طرح جایگزینی خودروهای فرسوده
متقاضیان خودروهای فرسوده با شرایط دشوارتری روبرو هستند. این افراد باید پیش از ثبتنام در سامانه ایرانخودرو، اطلاعات خود را در ستاد نوسازی ثبت کرده باشند. نکته منفی در اینجا، زمانبندی بسیار فشرده است؛ به طوری که هرگونه ناهماهنگی میان دیتابیس ستاد نوسازی و سامانه فروش ایرانخودرو میتواند منجر به حذف خودکار متقاضی شود. با این حال، اختصاص سهمیه مجزا به این بخش، نکته مثبتی است که به نوسازی ناوگان فرسوده و کاهش آلودگی هوا کمک میکند.
چالش قیمت نهایی و الزامات استانداردی سال ۱۴۰۴
یکی از مهمترین بندهای بخشنامه فروش که کمتر مورد توجه متقاضیان قرار میگیرد، مربوط به تغییرات قیمتی ناشی از استانداردهای اجباری است. ایرانخودرو به صراحت اعلام کرده است که خودروهای تحویلی در سال ۱۴۰۴ و ۱۴۰۵ ممکن است با تغییرات فنی ناشی از استانداردهای جدید همراه باشند که هزینه آن بر عهده مشتری خواهد بود. این یعنی قیمت اعلامی در زمان ثبتنام، لزوماً قیمت قطعی زمان تحویل نیست.
در صورت ضرورت تغییر استانداردهای اجباری و زیست محیطی خودرو پس از دریافت ما به التفاوت قیمت تجهیزات تغییر یافته با استانداردهای جدید تحویل مشتری میشود.
این نقل قول مستقیم از بخشنامه نشاندهنده ریسک مالی برای خریدار است. نکته مثبت این موضوع، ارتقای سطح ایمنی و آلایندگی خودروهای تولیدی است که در بلندمدت به نفع جامعه خواهد بود. اما نکته منفی، عدم قطعیت در برنامهریزی مالی خانوادههاست. خریداری که امروز برای یک خودروی ۵۰۰ میلیون تومانی بودجهبندی کرده، ممکن است در زمان تحویل با فاکتوری مواجه شود که به دلیل افزایش مالیات، عوارض شمارهگذاری، نرخ بیمه و هزینههای استاندارد، تا ۲۰ درصد گرانتر از برآوردهای اولیه باشد.
تعهدات مالی و قوانین انصراف
در این طرح، پس از اعلام نتایج و اولویتبندی، متقاضیان باید در موعد مقرر نسبت به واریز وجه اقدام کنند. طبق قوانین جدید، هرگونه تاخیر در واریز وجه به منزله انصراف قطعی است و نفرات ذخیره جایگزین خواهند شد. همچنین ممنوعیت فروش امتیاز یا حواله به صورت وکالتی همچنان برقرار است. اگرچه این قانون برای مبارزه با بازار سیاه تدوین شده، اما در واقعیت، بازار زیرزمینی حواله با روشهای حقوقی مختلف به حیات خود ادامه میدهد که این خود یکی از چالشهای نظارتی بزرگ برای نهادهای متولی است.
تحلیل نهایی؛ آیا قرعهکشی راهکار درستی برای بازار ۱۴۰۴ است؟
در پایان باید گفت که یازدهمین قرعهکشی ایرانخودرو در سال ۱۴۰۴، بیش از آنکه یک طرح فروش موفق باشد، نمایشی از ناترازی عمیق در اقتصاد خودروی ایران است. هجوم ۱۰ میلیون نفر برای ۳۱ هزار خودرو، نشاندهنده آن است که خودرو در ایران همچنان یک کالای سرمایهای است و نه مصرفی.
نکته مثبت این مدل فروش، ایجاد دسترسی (هرچند با شانس بسیار کم) برای اقشار متوسط به قیمتهای مصوب کارخانهای است که فاصله زیادی با بازار آزاد دارد. اما از نگاه فنی و سیستمی، نکته منفی بزرگ اینجاست که این شیوه توزیع، انگیزهای برای بهبود کیفیت و رقابتپذیری خودروساز ایجاد نمیکند؛ چرا که در هر صورت، صفی طولانی از خریداران برای هر نوع محصول با هر سطحی از تکنولوژی وجود دارد. تا زمانی که عرضه به صورت پایدار افزایش نیابد و مکانیسم قیمتگذاری اصلاح نشود، سایه سنگین قرعهکشی و شانس بر زندگی متقاضیان خودرو سنگینی خواهد کرد.
هر دو خودرو مجهز به سیستمهای ایمنی پیشرفته شامل ترمز ضد قفل (ABS)، کنترل پایداری الکترونیکی (ESC)، کیسههای هوای دوگانه، سیستم پایش فشار باد لاستیکها (TPMS) و امکانات رفاهی نظیر مالتی مدیا با صفحه نمایش لمسی، کروز کنترل و استارت دکمهای هستند.
متقاضیان باید جهت ثبتنام و واریز وجه قیمت مصوب در شرایط نقدی یا واریز ودیعه اولیه در شرایط اقساطی، پس از انجام ثبتنام از طریق سایت فروش اینترنتی به آدرس esale.ikco.ir اقدام نمایند. فرآیند ثبتنام شامل سه مرحله است: