پیش از آن‌که مرسدس بنز در سال 1985 پلتفرم W124 را به صورت رسمی به عنوان کلاس E و پرفروش‌ترین محصول همیشگی خود معرفی کند، محصولی با نام W123 بر خط تولید قرار داشت که در بازه تولید 10 ساله خود، رکورد پرفروش‌ترین مدل تولیدی مرسدس بنز را به خود اختصاص داده بود.
این خودرو به واسطه استفاده از ترکیبی از ویژگی‌های فنی چون قیمت رقابتی و در دسترس در میان سایر مدل‌های مرسدس، توان فنی مناسب و کاربری روزانه بسیار عالی، توانست به یکی از بهترین محصولات تولیدی بنز در میانه‌های دهه 1970 تا نیمه اول دهه 1980 بدل شود. این خودرو به دلیل داشتن قیمتی بسیار مناسب در دوران حکومت پهلوی، برای دانشجویان ایرانی مشغول به تحصیل در آلمان، یکی از محبوب‌ترین گزینه‌های واردات به حساب می‌آمد. در آن دوران قانونی وجود داشت که به دانشجویان و محصل‌های ایرانی خارج از کشور اجازه می‌داد تا به عنوان یک مزیت تحصیلی، یک دستگاه خودرو را به انتخاب خود تحت شرایط حمایتی به کشور وارد کنند. از آنجایی که تقریباً تمامی دانشجویان ایرانی مقیم آلمان در آن دوران W123 را به عنوان گزینه وارداتی انتخاب می‌کردند، این خودرو در ایران به "بنز دانشجویی" مشهور شد.
آنچه در ادامه این مقاله از خودروبانک می‌خوانید، آشنایی با یک دستگاه مرسدس بنز W123 230E مدل سال 1984 که هنوز هم از جمله مرسدس بنزهای اقتصادی محبوب بازار خودروهای کلاسیک کارکرده ایران به شمار می‌آید.
طراحی: یک قدم بالاتر
W123 آمد تا جانشین نسل پیشین، یعنی W114 (ملقب به معماری) باشد. از این رو طراحی W123 با معیارهای روز و زبان طراحی نوین مرسدس بنز طراحی شد که ریشه در ذهن خلاق طراح قدیمی این برند، یعنی فردریش گایگر داشت. اما این خودرو همچنین به کمک و مشارکت شاگرد نامدار گایگر، برونو ساکو انجام شد که آینده زبان طراحی مرسدس بنز در دهه 1980 میلادی به بعد را در دست گرفت از این رو W123 یکی از آخرین طرح‌های غالب گایگر بود که بر خط تولید این آلمانی باوقار پیاده می‌شد.
مهم‌ترین المان طراحی تغییر یافته از W114 به W123 تغییر چیدمان و گرافیک چراغ‌های جلو و جلوپنجره آن بود که از طراحی عمودی به طراحی افقی تغییر شکل داد.
چراغ‌های عقب نیز با حفظ طراحی سنتی نسل پیشین خود، تنها با افزایش طول در راستای افق مواجه شدند. این مدل با قالپاق‌های هم‌رنگ بدنه مزین به ستاره سه پر مرسدس بنز یا ریم‌های آلیاژی باروک شرکت فوش یا رونال به بازار عرضه می‌شد تا همچنان سابقه طراحی وینتج مرسدس بنز را در آن دوران حفظ کند؛ دورانی که حالا برای ما عهد کلاسیک به حساب می‌آید. با افزایش محسوس طول و کاهش چشمگیر ارتفاع خودرو در مقایسه با نسل قبل، W123 به یک سدان مدرن بدل شد که برای آن دوران بسیار جذاب و گیرا بود در نتیجه تقاضا برای این محصول در بازار آلمان افزایش چشمگیری یافت اما مرسدس بنز در سال اول سرعت تولید را بسیار پایین نگهداشت تا از پیوستگی و انسجام کیفیت اطمینان خاطر پیدا کند. این اتفاق باعث شد تا در بازار خودرو آلمان بازار سیاهی ویژه W123 به وجود آید که تحویل سریع نمونه‌های موجود این خودرو در بازار برای مشتریان عجول را با پرداخت رقم مضاعف چشمگیری مواجه می‌ساخت.
با داشتن ابعاد خارجی برابر با 4725×1784×1435 برای سدان‌های سفارش اروپا (نسخه‌های سفارش آمریکا با طول بیشتر به دلیل استفاده از سپرهای استاندارد فدرال)، W123 یک سدان نه‌چندان بزرگ اما خوش‌اندام بود که اگرچه از سگمنت E یعنی سگمنت خودورهای بزرگ به حساب می‌آمد اما در تعریف آمریکایی‌ها ابعاد بسیار جمع و جوری داشت. این خودرو همچنین در نسخه کوپه نیز به تولید رسید که طبیعتاً همانند هر نسخه کوپه دیگر مرسدس بنز در جهان، به مرتب محبوب‌تر و جذاب‌تر و البته در ایران ما بسیار نادرتر است و حتی شاید بتوان گفت که نسخه کوپه آن در ایران موجود نیست.
W123 همانند بیشتر محصولات بنز به خودرویی خوش‌ساخت، بادوام و قابل اعتماد مشهور شد که به دلیل استفاده از طیف متنوعی از پیشرانه‌های نسبتاً ضعیف میان‌رده (حداکثر 6 سیلندر بنزینی یا 5 سیلندر دیزل)، از سوی بسیاری از شرکت‌های تاکسیرانی به عنوان گزینه برتر به کار گرفته شدند. W123 قادر به طی مسافتی بین 500 هزار تا 1 میلیون کیلومتر بدون نیاز به تعمیرات فنی قابل توجه بود و پس از پایان دوره خدماتی به کشورهای درحال توسعه‌ای چون آفریقا صادر می‌شد که به عنوان خودرویی بادوام در جاده‌های غیراستاندارد و نیاز به حداقل رسیدگی و نگهداری مجدد مورد استفاده قرار می‌گرفت.
نمای داخلی: ورود به مدرنیته
تغییرات طرای در نمای داخلی W123 در مقایسه با W114 به اندازه تغییرات نمای خارجی فاحش و چشمگیر بود. گذر مرسدس بنز از زبان طراحی وینتج به مدرنیته نه تنها در ظاهر بیرونی W123 بلکه در نمای داخلی آن نیز به وضوح قابل رویت بود. در نتیجه، W123، المان‌های نوین آن دوران مرسدس بنز در طراحی نمای داخلی را به همراه داشت که شامل تغییر در طراحی مجموعه نشانگرهای پشت فرمان از دو نشانگر بزرگ به سه نشانگر تقریباً هم سایز در قاب مستطیلی بسیار کشیده‌تر، غربیلک فرمان چهار شاخه تمام پلاستیکی بزرگ، استفاده بیشتر از پلاستیک فشرده در ساخت ادوات نمای داخلی نظیر داشبورد و تغییر کامل در طراحی کنسول مرکزی بود.
آنچه در W123 برای اولین بار رویت شد، نفوذ سبک طراحی بسیار مشهور مرسدس بنز در بخش چیدمان دریچه‌هایی دایره‌ای سیستم تهویه مطبوع (دو عدد در چپ و راست و دو عدد در مرکز داشبورد) بود که تقریباً در طراحی داخلی تمامی کلاس‌های مرسدس بنز به کار گرفته شد و در عرصر جدید نیز به یکی از مهم‌ترین المان‌های طراحی رترو (Retro/گذشته‌گرا) به کار رفته در مرسدس بنزهای جدید بدل شد.
نمای داخلی همچنان دربرگیرنده اندکی روکش طرح چوب در میانه داشبرد بود و خوشبختانه تریم رنگی نمای داخلی، همچنان یکی از بزگترین نقاط قوت مرسدس بنز در آن دوران بود که به W123 نیز انتقال یافت و در نتیجه نمای داخلی این خودرو تماما به رنگ آبی تیره است که با روکش پارچه‌ای آبی روشن بر روی صندلی‌ها و رودری‌ها دنبال می‌شود تا لذت بصری نمای داخلی را برای سرنشینان به حد اعلا برساند. از حجم آپشن‌های رفاهی و ایمنی به کار رفته در نمای داخلی انتظار چندانی نداشته باشید چراکه W123 یک مرسدس بنز کاملاً اقتصادی است و در آن زمان حتی هنوز نام کلاس E را با خود یدک نمی‌کشید. اگرچه بسیاری از آپشن‌های رفاهی در محصولات بنز در آن دوران کاملاً بر اساس سفارش مشتری قابل ارتقا بود اما W123 مورد بحث فاقد سیستم تهویه مطبوع یا شیبه‌داخ (سانروف)، شیشه بالابر برقی یا گیربکس اتوماتیک است تا سادگی را در حد نهایی خود نگه دارد.
اما اجازه ندهید سادگی W123 شما را گول بزند. این نمای داخلی مخصوصاً با صندلی‌های مجهز به روکش پارچه‌ای بسیار راحت و مخصوصاَ صندلی‌های جلو دربرگیرنده و استوار است. زمانی بود که روکش چرمی در خودروهای قدیمی چندان رایج نبود و سرنشینان می‌توانستند از روکش پارچه‌ای حداکثر استفاده را ببرند. روکشی که نه در تابستان داغ می‌شود و نه در زمستان یخ می‌کند، درصورت کثیف شدن به سادگی قابل تمیز شدن است و نیازی به گرم‌کن و سرد‌کن ندارد.
مشخصات فنی: مطابق استاندارد روز
W123 خودروی از کلاس محصولات عملکرد محور مرسدس بنز نبود. در نتیجه حتی با ارائه پیشرانه I6 بنزینی 2.8 لیتری، همان نسخه شش سیلندر رایج در ایران که با کد شناسایی فنی M110 و کد شناسایی تجاری 280 شناخته می‌شود، همچنان خودرو پرفورمنس محوری به شمار نمی‌رفت. این خودرو در دوران تولید ده ساله خود از طیف مختلفی از پیشرانه‌های بنزینی چهار سیلندر 2.0 لیتر تا 2.5 لیتر و تنها نسخه 2.8 لیتری شش سیلندر بنزینی در کنار پیشرانه‌های 2.4 یا 3.0 لیتر دیزل بهره برد اما رایج‌ترین نسخه‌های وارداتی آن به کشور در نیمه اول تولید خود از پیشرانه 2.3 لیتری چهار سیلندر M115 استفاده می‌کردند. اما با توجه به سال تولید این مدل مورد بررسی (1984) و ورود به دهه 1980، مرسدس بنز از پیشرانه سری M102 با حجم مشابه بهره گرفت که پیشرانه جدیدتری به حساب می‌آمد و به دلیل استفاده از کاور مشکی رنگ سوپاپ‌ها، به "موتور مشکی" مشهور شد. تفاوت پیشرانه M102 با M115 در قطر بیشتر سیلندر و کورس کمتر پیستون بود که با وجود داشتن حجم یکسان (2.3 لیتر)، به دلیل توان دستیابی به دور بالاتر، از دیدگاه اسب بخار قوی‌تر عمل می‌کرد.
این پیشرانه در دو نسخه کاربراتوری و انژکتوری چند نقطه‌ای مکانیکی با کنترل الکترونیکی ساخت برند بوش با نام KE-Jetroic به تولید رسید که نسخه مورد بررسی ما نیز از نوع انژکتوری است. این پیشرانه می‌تواند با تکیه بر ضریب تراکم نسبتاً بالا 10.5:1 (10.5 به 1)، قدرت قابل احترام 136 اسب بخار در دور 5100 و گشتاور 205 نیوتن‌متر در دور 3500 را به تولید برساند که برای دهه 1980 میلادی به واقع رقم درخور توجهی است. گیربکس‌های مورد استفاده برای W123 شامل دو نسخه 4 سرعت اتوماتیک و دو نسخه دستی 4 و 5 سرعت می‌شد که نمونه مورد بررسی به گیربکس 4 سرعت دستی مجهز است. W123 در حدود 1400 کیلوگرم وزن دارد و می‌تواند با این پیشرانه، در حدود کمی فراتر از 11 ثانیه از حالت سکون به تندی 100 کیلومتر بر ساعت دست یابد. همان‌طور که پیش‌تر نیز بیان شد، W123 سدانی اقتصادی است و با مصرف سوختی در حدود 1.5 لیتر در هر 100 کیلومتر بیشتر به منظور دوام فنی در دراز مدت طراحی و ساخته شده است و نه سواری تند و تیز.
سیستم تعلیق W123 در جلو از نوع دو بازویی با پنهارد طولی به همراه فنر لول و کمک هیدرولیکی است. این سیستم تعلیق اگرچه دوام نمونه‌های جناغی دوبل را ندارد اما با داشتن شباهت به آن سیستم، برای خودروی نه چندان سنگینی چون W123 کافی است. سیستم تعلیق در عقب اما از نوع مستقل بازو پیرو (Trailing Arm) به همراه فنر لول و کمک هیدرولیک است. این ستاپ تعلیق مستقل در جلو و عقب باعث می‌شود سواری W123 از خودروهای هم‌رده و هم‌دوره خود به مراتب آرام‌تر و پایدارتر باشد درحالی که دوام آن نیز به نسبت قابل توجهی بیشتر از سیستم تعلیق مکفرسون استرات است.
سخن نهایی
W123 مورد بررسی این مقاله کارکردی در حدود 215 هزار کیلومتر دارد و بدون رنگ است که نشان‌دهنده حفظ و نگهداری پروسواس مالک آن دارد. نه الزاماً این خودرو، اما W123 به صورت کلی یک مرسدس بنز اقتصادی کلاسیک روزمره است که با داشتن ویژگی‌های فنی حتی به مراتب بهتر از بسیاری از خودروهای گران‌قیمت روزمره امروزی، پس از گذر مدت زمان قابل توجه همچنان ایفای نقش می‌کند. این خودرو در صورت تمایل یک خریدار می‌توان مرسدس بنزی باشد که به سادگی در جایگاه یک خودرو روزمره ایفا نقش کند اما هرکسی از پس نگهداری و تامین خدمات مورد نیاز این کلاسیک آلمانی برنخواهد آمد و حتی قطعاتی از این خودرو در بازار ایران به سختی پیدا می‌شوند.
در انتها جا دارد از آقای صدرا حداد برای همکاری جهت تهیه این گزارش کمال تشکر را داشته باشیم.
