ارزانی خودرو، رویای محال مصرف کنندگان ایرانی

روند افزایش قیمت خودرو و کاهش عرضه محصولات به بازار در ماه های گذشته آنقدر ناگهانی بوده که هنوز بسیاری از مصرف کنندگان ایرانی نتوانسته اند با این روند کنار بیایند و بسیاری از مردم، امیدوار بودند با افزایش تیراژ تولید و عرضه برخی محصولات معمول همچون پراید، پژو 405 و سمند به بازار، قیمت ها اندکی شکسته شود تا شاید بتوان با اندک اندوخته ای که حاصل یک عمر کار و تلاش است، خودرویی خریداری نمود. اما گویا این رویا یک آرزوی محال است و در فاصله کوتاهی از سال 90 و 91، بازهم مصرف کنندگان ایرانی با شوک افزایش قیمت در بازار خودرو مواجه شدند، شوکی که قیمت ها را بیش از پیش غیر منطقی و غیر ارزنده کرده است.
حدود چهارماه است که خودروسازان بزرگ با ارایه طرح فروش محصولات با قیمتی پنج درصد زیر قیمت بازار، قصد بازگرداندن تعادل به این بازار آشفته را دارند، اما گویا این طرح معکوس عمل کرده و هر روز شاهد افزایش قیمت ها در بازار خودرو هستیم. بسیاری از منتقدان، اختصاصی بودن صنعت خودرو کشور را دلیل عمده شکست این طرح می دانند. صنعتی که در آن هم تولید کننده و هم قانون گذار، دولتی است. با وجود شرایط حال حاضر بازار خودرو و اعمال تحریم های شدید بر این حوزه، به خصوص تحریم هایی که قرار نیست موقتی باشند، بسیاری از کارشناسان عقیده دارند می بایست سیاست ها را تغییر داد و به سمت افزایش رقابت و خروج نهادهای دولتی و شبه دولتی از صنعت خودرو حرکت کرد. با وجود آن که فعالان و تصمیم گیران حوزه خودرو و صنعت این نکته را می دانند، تاکنون عمل مثبتی از نهادهای مربوطه و خودروسازان دیده نشده است که نشان دهنده عزم جدی برای رفع مشکلات بازار خودرو باشد.
به گفته محمدرضا نجفی منش، رئیس انجمن صنایع همگن قطعه‌سازی، در دوره ای در سال گذشته، قیمت ها به اصرار و اجبار ثابت نگه داشته شد، حال آنکه نرخ ارز به طور مکرر در حال افزایش بوده است. این اقدام باعث شده تا مجموعه صنعت خودرو، ضرر و زیان های بسیاری را متحمل شود. وی اعتقاد دارد در حال حاضر که تامین مواد اولیه نسبت به سال گذشته با قیمتی چند برابری صورت می گیرد، و مسایلی همچون افزایش حقوق کارگران و افزایش هزینه های کسب و کار رخ داده، افزایش قیمت خودرو حتمی خواهد بود و نباید انتظار کاهش قیمت را داشته باشیم.
در حال حاضر شاهد نوعی سردرگمی در بازار خودرو هستیم. ماه های پایانی سال گذشته بود که بعد از چندین ماه تاخیر، دولت با خارج ساختن شورای رقابت از روند قیمت گذاری خودرو، به خودروسازان اجازه داد تا محصولات خود را با پنج درصد کاهش نسبت به قیمت بازار، به خریداران عرضه کنند. این روند موجب شد تا قیمت رسمی خودروها افزایش قابل توجهی داشته باشد و موجب ایجاد نارضایتی در جامعه شود. برای مثال بسیاری از محصولات خانواده پژو، نظیر پژو 206 و پژو پارس که گزینه اصلی خرید جوانان، اقشار متوسط و پایین به حساب می آمدند، اکنون از دسترس آنها خارج شده اند و خرید یک پژو 206 تیپ دو برای بسیاری از جوانان به آرزو تبدیل شده است، حال آنکه در سال 95 با مبلغی در حدود سی میلیون تومان قادر به خرید نسخه های صفر کیلومتر این خودرو بودند. در حال حاضر این مبلغ حتی برای خرید یک پراید صفر کیلومتر نیز کافی نیست.
از سوی دیگر دولت بر کنترل خودروسازی اصرار دارد و حاضر نیست به راحتی اجازه آزادسازی بازار را بدهد. بخشی از این تصمیم به دلیل شرایط اقتصادی ایجاد شده و مشکلات ایجاد شده در زنجیره تامین تولید خودروست. با این حال، کنترل شدید دولت موجب شده که کنترل خودروسازان بزرگ، که عرضه آنها تعیین کننده شرایط بازار است، تا حد زیادی کاهش یابد. در شرایطی که به دلیل تحریم های اقتصادی و افت قابل توجه ارزش پول ملی در سال گذشته، امید مصرف کنندگان نسبت به آینده اقتصادی روز به روز کاهش می یابد، آنها تمایل دارند تا سرمایه های پولی خود را به دارایی های دیگر، همچون طلا، ارز، خودرو و ملک تبدیل کنند. بنابراین بخش زیادی از تقاضای فعلی موجود در بازار، تقاضای مصرفی نیست و میزان عرضه خودروسازان، کفاف تقاضای فعلی را نمی دهد. با این حال برخی فعالان حوزه خودرو اعلام می کنند به دلیل اشباع قیمت ها و کاهش تبادلات در بازار، حجم تقاضای سفته بازانه در بازار به شدت کاهش یافته است. با این حال نسبت تقاضا به عرضه خودرو همچنان بالاست، چرا که تولید خودرو در کشور حدود چهل درصد کاهش داشته است و بنابراین نمی توان اثر خروج تقاضای سفته بازانه از بازار را به خوبی حس کرد.
محمدحسین شاوردی، یکی از فعالان این حوزه، اعتقاد دارد دولت باید از تجربیات جهانی در این امر سود ببرد و با حمایت مشروط از خودروسازی ها، در کنار تلاش برای رفع یا تعدیل تحریم ها، زمینه ساز بازگشت خودروسازان به مدار تولید باشد. خروج از بازار انحصاری و حرکت به سمت اقتصاد آزاد و رقابتی، که در آن هدف درک بهتر خواسته های مصرف کننده است نیز راهکار مهم دیگری است که شاوردی اجرای آن را برای برون رفت از شرایط فعلی مهم می داند. با این حال، به دلیل کاهش شدید قدرت خرید مردم در طی سال پیشین و سال جاری به دلیل مشکلات اقتصادی، با گرانی بیشتر قیمت خودرو شاهد کاهش بیشتر تقاضا در بازار خواهیم بود، چرا که عملا مشتریان قادر به پرداخت مبالغ و اقساط سنگین برای خرید خودرو نخواهند بود.