در اتمسفر ملتهب بازار خودروی ایران، جایی که شکاف قیمت کارخانه و بازار آزاد همواره بستری برای ایجاد رانت و تخلفات شبکه‌ای بوده است، نظارت بر عملکرد نمایندگی‌ها به یکی از چالش‌های اصلی خودروسازان و وزارت صمت تبدیل شده است. شرکت سازه‌های خودرو دیار (دیار خودرو)، که به عنوان یکی از بازیگران قدیمی و در عین حال پرفرازونشیب صنعت مونتاژ خودرو شناخته می‌شود، اخیراً با انتشار اطلاعیه‌ای شدیداللحن، خطوط قرمز جدیدی را برای شبکه فروش و خدمات پس از فروش خود ترسیم کرده است. این اقدام که در راستای شفاف‌سازی فرآیند عرضه و حمایت از حقوق مصرف‌کننده صورت گرفته، هشداری جدی به آن دسته از نمایندگانی است که با استفاده از خلأهای موجود، اقدام به دریافت وجوه مازاد یا فروش امتیاز خودرو می‌کنند.
ساختارشکنی در فرآیند فروش و مقابله با تخلفات شبکه‌ای
آنچه در اطلاعیه اخیر دیار خودرو برجسته است، صراحت لهجه در برخورد با رویه‌هایی است که متأسفانه در بخشی از بدنه فروش خودروی کشور به یک "عرف غلط" تبدیل شده است. دریافت وجوه زیرمیزی تحت عناوین مختلفی همچون "تسریع در تحویل"، "کمیسیون ویژه" یا "هزینه خدمات جانبی اجباری"، همواره یکی از گلایه‌های اصلی خریداران خودرو بوده است.
محورهای اصلی ممنوعیت‌های جدید
طبق بخشنامه جدید، هرگونه تبادل مالی خارج از درگاه‌های رسمی شرکت و واریز وجه به حساب‌های شخصی (اعم از کارکنان نمایندگی یا اشخاص ثالث) به طور کامل ممنوع اعلام شده است. این بند به طور مشخص هدفش قطع کردن دست واسطه‌ها و دلالانی است که گاهی در پوشش کارمندان نمایندگی فعالیت می‌کنند. همچنین، "فروش امتیاز ثبت‌نام" یا همان حواله‌فروشی که یکی از عوامل اصلی سفته‌بازی در بازار است، تخلف آشکار محسوب شده و منجر به تعلیق کد نمایندگی خواهد شد.
نکته حائز اهمیت دیگر، ممنوعیت تحویل خودرو بدون پلاک و بیمه‌نامه است. در گذشته، برخی نمایندگان با تحویل خودروهای بدون پلاک، به احتکار خودروهای صفر کیلومتر در پارکینگ‌ها دامن می‌زدند تا در زمان گرانی بازار، آن‌ها را با قیمت‌های نجومی عرضه کنند. الزام به نصب پلاک و صدور بیمه‌نامه در زمان تحویل، مکانیزمی است که خودرو را مستقیماً به دست مصرف‌کننده نهایی می‌رساند و از تبدیل شدن خودرو به کالای سرمایه‌ای در دست دلالان جلوگیری می‌کند.
جایگاه دیار خودرو و سبد محصولات در بازار ایران
برای درک اهمیت این سخت‌گیری‌ها، باید نگاهی به جایگاه دیار خودرو و محصولات استراتژیک آن داشته باشیم. دیار خودرو که سابقه همکاری با برندهای گریت‌وال و بایک (BAIC) را در کارنامه دارد، هم‌اکنون روی سگمنت خودروهای شاسی‌بلند و کراس‌اوور متمرکز شده است. محصولاتی که در این کلاس عرضه می‌شوند، معمولاً حاشیه سود بالایی در بازار آزاد دارند و همین امر، وسوسه تخلف را در شبکه فروش افزایش می‌دهد.
مشخصات فنی و پتانسیل‌های بازار (بایک BJ40 و تیگارد)
یکی از محصولات شاخص مرتبط با این گروه، بایک BJ40 است؛ خودرویی که به دلیل ساختار شاسی‌نردبانی (Body-on-Frame)، سیستم انتقال قدرت دو دیفرانسیل پارت‌تایم و قفل‌های دیفرانسیل، به عنوان یک آفرودر واقعی شناخته می‌شود. این خودرو با پیشرانه‌ای توربو (معمولاً 2.0 یا 2.3 لیتری در نسخه‌های مختلف) توانایی تولید قدرتی بیش از 220 اسب بخار و گشتاوری در حدود 380 نیوتن‌متر را دارد. چنین مشخصاتی در بازاری که اکثر کراس‌اوورها تک‌دیفرانسیل و شهری هستند، BJ40 را به کالایی خاص و کمیاب تبدیل می‌کند.
از سوی دیگر، کراس‌اوورهای شهری مونتاژی این شرکت (مانند تیگارد X35 در زیرمجموعه‌های مرتبط) با موتورهای 1.5 لیتری توربو و گیربکس‌های CVT، بخش اقتصادی‌تر و پرتیراژتر بازار را هدف گرفته‌اند. حساسیت دیار خودرو بر فرآیند فروش، دقیقاً به دلیل جلوگیری از ایجاد بازار سیاه برای این محصولات است؛ چرا که هرگونه حاشیه در فروش این خودروها می‌تواند به برندینگ مجدد این شرکت که در حال احیای جایگاه خود است، لطمه جبران‌ناپذیری وارد کند.
تحلیل حقوقی و چشم‌انداز مشتری‌مداری
اقدام دیار خودرو فراتر از یک تذکر داخلی است و بار حقوقی سنگینی دارد. ارجاع به "کمیته ارزیابی" برای لغو امتیاز نمایندگی، نشان می‌دهد که شرکت مادر قصد دارد ریسک‌های قانونی ناشی از شکایت مشتریان را به حداقل برساند. طبق قانون حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان خودرو، خودروساز مسئول نظارت بر عملکرد شبکه فروش خود است و هرگونه تخلفی در نمایندگی، مستقیماً پای شرکت مادر را به مراجع قضایی و تعزیراتی باز می‌کند.
نقاط قوت و چالش‌های پیش‌رو
نقطه قوت این استراتژی، شفاف‌سازی و ایجاد حاشیه امن برای خریداران واقعی است. وقتی مشتری بداند که واریز وجه تنها به حساب حقوقی شرکت معتبر است و هیچ هزینه‌ی مازادی قانونی نیست، دست کلاهبرداران کوتاه می‌شود.
اما نقطه ضعف بالقوه یا چالش اصلی، در "نظارت میدانی" نهفته است. صدور بخشنامه یک گام است، اما پایش مداوم نمایندگی‌ها در شهرهای مختلف و برخورد قاطع با متخلفان دانه درشت، آزمون واقعی دیار خودرو خواهد بود. اگر این هشدارها تنها روی کاغذ بمانند و در عمل خریداران همچنان با درخواست‌های غیرقانونی مواجه شوند، اعتماد عمومی به سرعت سلب خواهد شد.
مشتریان و متقاضیان برای کسب اطلاعات دقیق، بررسی بخشنامه‌های فروش رسمی و اطمینان از صحت فرآیندها می‌توانند از طریق درگاه‌های رسمی اقدام کنند. وبسایت رسمی دیار خودرو و پیج رسمی شرکت تنها مراجع معتبر برای استعلام شرایط فروش و لیست نمایندگان مجاز هستند.
نامه دیار خودرو
