به نظر میرسد تورم و افزایش قیمتها در اقتصاد ایران به یک رویه ثابت و عادت روزمره تبدیل شده است و شهروندان هر لحظه باید منتظر شنیدن اخبار گرانی در کالاهای اساسی یا خدمات باشند. در تازهترین تحولات بازار انرژی، خبرها حاکی از آن است که بنزین سوپر وارداتی، که به تازگی راه خود را به جایگاههای سوخت باز کرده بود، مشمول افزایش قیمت شده است. این تغییر قیمت در حالی رخ میدهد که هنوز زمان زیادی از عرضه نخستین محموله نگذشته و این موضوع نگرانیهایی را درباره ثبات قیمت سوختهای غیریارانهای ایجاد کرده است.
جزئیات افزایش قیمت پایه در عرضه دوم بورس انرژی
بر اساس دادههای منتشر شده از سوی بورس انرژی، اطلاعیه دوم عرضه بنزین سوپر وارداتی حاوی ارقامی است که نشاندهنده خیزش قیمتی این فرآورده نفتی است. طبق این اطلاعیه، قیمت پایه این محصول با افزایش قابل توجهی روبرو شده است که میتواند تأثیر مستقیمی بر قیمت نهایی مصرفکننده در جایگاههای سوخت داشته باشد.
در تحلیل دادههای آماری، شاهد یک جهش قیمتی مشخص هستیم. در عرضه نخست که در ابتدای آذر ماه سال جاری صورت گرفت، قیمت پایه بنزین سوپر وارداتی معادل ۶۵ هزار و ۸۰۰ تومان تعیین شده بود. این نرخ پایه، پس از اعمال هزینههای جانبی نظیر مالیات بر ارزش افزوده، کارمزد جایگاهداران، هزینههای حملونقل و سایر عوارض قانونی، در نهایت با قیمتی در حدود ۸۳ هزار و ۷۰۰ تومان به ازای هر لیتر به دست مصرفکننده نهایی رسید. اما اکنون، در اطلاعیه دوم و تنها به فاصله یک ماه، قیمت پایه این فرآورده به ۶۹ هزار و ۵۰۰ تومان افزایش یافته است.
اطلاعیۀ دوم عرضه بنزین سوپر وارداتی در بورس انرژی از افزایش ۳۷۰۰ تومانی قیمت پایه این محصول خبر میدهد.
این افزایش ۳ هزار و ۷۰۰ تومانی در قیمت پایه، قطعاً منجر به افزایش قیمت نهایی در نازلهای سوخت خواهد شد. اگر همان فرمول محاسبه هزینههای سربار در عرضه اول را برای عرضه دوم نیز اعمال کنیم، میتوان پیشبینی کرد که قیمت نهایی برای مالکان خودروهایی که نیازمند این نوع سوخت هستند، از مرز ۸۵ یا حتی ۸۷ هزار تومان فراتر رود. این روند صعودی در بازه زمانی کوتاه یکماه، سیگنالهای نگرانکنندهای را به بازار مخابره میکند که حاکی از ناپایداری نرخ سوختهای آزاد و وابستگی شدید آنها به نوسانات ارزی یا تصمیمات مدیریتی کلان است.
ابهامات در زنجیره تأمین و لجستیک واردات سوخت
یکی از چالشهای اصلی در تحلیل وضعیت فعلی بنزین سوپر، عدم شفافیت کامل در خصوص نحوه واردات و توزیع این محمولههاست. کارشناسان حوزه انرژی با بررسی اطلاعیههای عرضه، با ابهاماتی روبرو شدهاند که پاسخ به آنها میتواند دلیل این نوسان قیمت را روشنتر کند.
سرنوشت محمولههای وارداتی و استراتژی عرضه
هنوز به طور دقیق مشخص نیست که آیا محمولههای بنزین وارداتی به صورت مجزا و در فواصل زمانی مختلف وارد بنادر کشور شدهاند، یا اینکه یک محموله بزرگ وارداتی (مادر) در مخازن ذخیره شده و اکنون به صورت بخشبخش (Tranch) در بورس انرژی عرضه میشود. این تمایز از آن جهت حائز اهمیت است که اگر با یک محموله واحد روبرو باشیم که صرفاً در دو مرحله عرضه شده است، دلیل افزایش قیمت پایه جای بحث دارد.
اگر محموله واحد بوده باشد، افزایش قیمت ۳۷۰۰ تومانی میتواند ناشی از هزینههای انبارداری (Storage Costs) یا بهروزرسانی نرخ ارز در محاسبات قیمت پایه باشد. اما اگر با محموله جدیدی روبرو باشیم، این افزایش قیمت میتواند بازتابی از نوسانات قیمت جهانی نفت (پلت خلیج فارس) یا افزایش هزینههای بیمه و حملونقل دریایی (Freight) باشد. عدم شفافیت در این حوزه باعث میشود تا تحلیلگران نتوانند به طور قطع درباره منصفانه بودن یا نبودن این افزایش نرخ اظهار نظر کنند.
تأثیر نوسانات ارزی بر قیمتگذاری انرژی
نکته قابل تأمل دیگر، همبستگی مستقیم قیمت بنزین سوپر وارداتی با نرخ ارز است. از آنجا که این بنزین بدون یارانه دولتی و بر اساس قیمتهای بینالمللی (FOB) قیمتگذاری میشود، هرگونه نوسان در بازار ارز آزاد یا سامانه مبادله، مستقیماً بر قیمت پایه بورس انرژی اثر میگذارد. افزایش قیمت دلار در ماه گذشته، به احتمال زیاد یکی از محرکهای اصلی رسیدن قیمت پایه به مرز ۶۹ هزار و ۵۰۰ تومان بوده است. این مکانیزم قیمتگذاری شناور، اگرچه بار مالی را از دوش دولت برمیدارد، اما ریسک نوسانات اقتصادی را تماماً به مصرفکننده نهایی منتقل میکند.
تحلیل فنی: ضرورت استفاده از بنزین سوپر و چالش هزینه
از دیدگاه فنی و مهندسی خودرو، عرضه بنزین سوپر با کیفیت جهانی یک ضرورت انکارناپذیر برای ناوگان خودرویی مدرن کشور محسوب میشود. بسیاری از خودروهای وارداتی جدید و حتی برخی از خودروهای مونتاژی چینی که مجهز به پیشرانههای توربوشارژ با تزریق مستقیم سوخت (GDI) هستند، به سوختی با عدد اکتان بالا (بالای ۹۵) نیاز مبرم دارند.
استفاده از بنزین معمولی با اکتان پایین در این پیشرانهها، منجر به پدیده مخرب ناک (Knock) یا احتراق زودرس میشود که در درازمدت آسیبهای جدی به پیستونها، شاتونها و سیستم توربو وارد میکند. بنابراین، وجود بنزین سوپر وارداتی از نظر فنی یک نکته مثبت تلقی میشود، زیرا دسترسی به سوخت استاندارد را برای مالکان این خودروها تضمین میکند و از خرابیهای پرهزینه جلوگیری مینماید.
با این حال، شکاف قیمتی عظیم بین بنزین یارانهای (۳۰۰۰ تومان) و بنزین سوپر وارداتی (بیش از ۸۳ هزار تومان) است. این شکاف قیمتی ۲۷ برابری، عملاً بنزین سوپر را به یک کالای لوکس تبدیل کرده است که تنها بخش کوچکی از جامعه توانایی استفاده مداوم از آن را دارند. این مسئله میتواند منجر به دوگانگی در بازار خودروهای دستدوم شود؛ خودروهایی که با بنزین سوپر تغذیه شدهاند ارزش بازاری بالاتری خواهند داشت، در حالی که استفاده از بنزین معمولی در خودروهای حساس، به عنوان یک امتیاز منفی فنی در هنگام فروش تلقی خواهد شد.
چشمانداز بازار و پیشبینی روند قیمتها
روند فعلی نشان میدهد که دولت و وزارت نفت مصمم به ادامه طرح عرضه بنزین سوپر با نرخ آزاد هستند. این سیاست که با هدف مدیریت مصرف سوخت و کاهش بار مالی یارانهها اجرا شده، در حال عبور از مراحل آزمایشی خود است. با توجه به افزایش ۳۷۰۰ تومانی در دومین عرضه، میتوان پیشبینی کرد که قیمت این حامل انرژی در ماههای آینده نیز روندی صعودی یا حداقل شناور داشته باشد.
عامل کلیدی در تعیین قیمتهای آینده، وضعیت بازار ارز و قیمت جهانی فرآوردههای نفتی خواهد بود. اگر روند صعودی دلار ادامه یابد، دیدن قیمتهای نزدیک به ۱۰۰ هزار تومان برای هر لیتر بنزین سوپر در آیندهای نه چندان دور، دور از ذهن نخواهد بود. از سوی دیگر، استقبال یا عدم استقبال مصرفکنندگان از این قیمتها، میتواند بر استراتژی واردکنندگان تأثیر بگذارد. اگر تقاضا در قیمتهای فعلی کاهش یابد، ممکن است شاهد تعدیل حاشیه سود یا تغییر در حجم عرضهها باشیم.
در نهایت، آنچه مسلم است، پایان دوران بنزین سوپر ارزانقیمت در ایران است. مالکان خودروهای مدرن باید خود را با واقعیتهای جدید اقتصادی وفق دهند؛ واقعیتی که در آن، نگهداری اصولی از خودرو مستلزم پرداخت هزینههای گزاف سوخت بر اساس استانداردهای بینالمللی است، در حالی که درآمدها همچنان به ریال محاسبه میشود. این ناترازی، چالش اصلی بازار خودرو و سوخت در سال پیشرو خواهد بود.
