بازار خودروی ایران در ماه‌های اخیر شاهد تحولات بنیادینی در حوزه سیاست‌گذاری و اجرا بوده است. تازه‌ترین اظهارات معاون صنایع ماشین‌آلات و تجهیزات وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت)، نمایی روشن‌تر از استراتژی دولت برای مدیریت بازار آشفته خودرو ترسیم می‌کند. عبور از مرحله انجماد واردات و رسیدن به آمار ترخیص ۳۱ هزار دستگاهی، در کنار ثبت سفارش‌های جدید برای ۷۵ هزار دستگاه خودرو، سیگنالی قوی به بازار ارسال می‌کند که دوران ممنوعیت مطلق به پایان رسیده و اکنون فاز تنظیم‌گری با ابزارهای تعرفه‌ای و فنی آغاز شده است. این گزارش به بررسی ابعاد مختلف این سیاست‌ها، از مدیریت تعرفه‌ها برای خودروهای اقتصادی تا فشار بر مونتاژکاران برای داخلی‌سازی و در نهایت چشم‌انداز برقی‌سازی صنعت خودرو می‌پردازد.
آمار جدید واردات و مهندسی تعرفه‌ها؛ توازن میان نیاز بازار و درآمد دولت
طبق آمار رسمی اعلام شده توسط سیدحامد عاملی، معاون وزیر صمت، از ابتدای سال جاری تاکنون ۳۱ هزار دستگاه خودروی خارجی از گمرکات کشور ترخیص شده و وارد چرخه توزیع شده‌اند. این عدد اگرچه در مقایسه با عطش انباشته‌شده بازار در سال‌های گذشته ممکن است اندک به نظر برسد، اما نشان‌دهنده شکستن قفل‌های اجرایی و عملیاتی شدن فرآیند واردات است. نکته حائز اهمیت‌تر، ثبت سفارش برای ۷۵ هزار دستگاه خودروی دیگر است که نشان می‌دهد دولت قصد دارد جریان ورودی خودرو را به صورت مستمر حفظ کند تا از شوک‌های قیمتی ناشی از کمبود عرضه جلوگیری نماید.
استراتژی دوگانه در تعرفه‌گذاری
تحلیل نظام تعرفه‌ای جدید نشان‌دهنده یک رویکرد هوشمندانه و دوگانه است. از یک سو، دولت با کاهش تعرفه برای «خودروهای اقتصادی»، تلاش دارد تا قیمت تمام‌شده این محصولات را برای مصرف‌کننده نهایی در بازه قابل‌تحمل‌تری نگه دارد. این اقدام مستقیماً قشر متوسط جامعه را هدف قرار داده و سعی در پر کردن خلاء خودروهای باکیفیت و ارزان‌قیمت در بازار دارد. از سوی دیگر، تعیین تعرفه‌های بالا برای «خودروهای خاص و لوکس»، کارکردی درآمدزا برای دولت دارد. در واقع، دولت با استفاده از ابزار تعرفه، یارانه پنهانی را که در بخش اقتصادی می‌دهد، از محل سود واردات خودروهای لوکس جبران می‌کند. این استراتژی ضمن تامین درآمدهای پیش‌بینی شده در قانون بودجه، از ایجاد نارضایتی عمومی در بخش خودروهای پرتیراژ جلوگیری می‌کند.
سیاست‌گذاری جدید برای مونتاژکاران؛ پایان دوران مونتاژکاری با ارزش افزوده پایین
بخش دیگری از سیاست‌های جدید وزارت صمت، مستقیماً صنعت مونتاژ خودرو (CKD) را هدف قرار داده است. بر اساس اظهارات مقام مسئول، تعرفه خودروهای مونتاژی اکنون تابعی مستقیم از «میزان ساخت داخل» آن‌هاست. این سیاست پیامی روشن برای شرکت‌های خودروسازی خصوصی و شرکای چینی آن‌ها دارد: دوران واردات قطعات منفصله با کمترین میزان داخلی‌سازی و بهره‌مندی از تعرفه‌های ترجیحی تولید، به پایان رسیده است.
خودروهای مونتاژی با عمق داخلی‌سازی کمتر از ۵۰ درصد، اکنون با فشارهای تعرفه‌ای مواجه هستند که آن‌ها را ناگزیر به سرمایه‌گذاری در خطوط تولید قطعه و انتقال تکنولوژی می‌کند. این رویکرد اگرچه در کوتاه‌مدت ممکن است چالش‌هایی را برای خطوط تولید ایجاد کند، اما در بلندمدت می‌تواند منجر به شکل‌گیری زنجیره تامین واقعی و کاهش وابستگی ارزی صنعت خودرو شود. خودروسازانی که نتوانند خود را با این استاندارد جدید (عبور از مرز ۵۰ درصد داخلی‌سازی) تطبیق دهند، عملاً مزیت رقابتی قیمتی خود را در برابر خودروهای وارداتی کامل (CBU) از دست خواهند داد.
خیز بلند به سمت آینده؛ سهم ۳۰ درصدی قوای محرکه پاک در سبد محصولات
شاید جاه‌طلبانه‌ترین بخش از نقشه راه جدید وزارت صمت، الزام خودروسازان به تغییر سبد محصولات به سمت خودروهای برقی و هیبریدی باشد. تدوین و ابلاغ سند سوخت خودروسازان، تکلیفی سنگین را بر دوش صنعتگران گذاشته است: طی سه سال آینده، باید ۳۰ درصد از سبد محصولات تولید داخل به خودروهای هیبریدی و تمام برقی اختصاص یابد. این تصمیم در راستای کاهش مصرف بنزین و مقابله با آلودگی هوا اتخاذ شده است، اما اجرای آن نیازمند زیرساخت‌های عظیمی است.
الزامات و چالش‌های گذار به عصر الکتریکی
حرکت به سمت تولید ۳۰ درصدی خودروهای پاک، نیازمند تغییرات بنیادین در پلتفرم‌های موجود و سرمایه‌گذاری‌های کلان در تکنولوژی باتری و موتورهای الکتریکی است. الزام خودروسازان به اصلاح سالانه مصرف سوخت، آن‌ها را وادار می‌کند تا از تولید موتورهای قدیمی و پرمصرف فاصله بگیرند. با این حال، موفقیت این طرح تنها به تولید خودرو محدود نمی‌شود؛ توسعه شبکه شارژ، تامین برق پایدار و ایجاد مشوق‌های خرید برای مصرف‌کنندگان، اضلاع دیگر این مثلث هستند که بدون آن‌ها، تولید خودروی برقی تنها به انباشت محصولات در پارکینگ خودروسازان منجر خواهد شد. این سیاست نشان می‌دهد که وزارت صمت قصد دارد همگام با روندهای جهانی، عقب‌ماندگی تکنولوژیک صنعت خودروی ایران را با یک "شوک درمانی" جبران کند.
