رکوردشکنی در مصرف سوخت؛ واکاوی فنی دستاورد جدید سایپا در بحران انرژی
در شرایطی که ناترازی بنزین و افزایش آلایندههای جوی در کلانشهرهای ایران به یکی از چالشهای اصلی زیستمحیطی و اقتصادی تبدیل شده است، صنعت خودروسازی کشور زیر ذرهبین نهادهای نظارتی و افکار عمومی قرار دارد. در این میان، گروه خودروسازی سایپا با انتشار گزارشی فنی از دستاوردهای اخیر خود، مدعی کسب رتبه نخست در بهینهسازی مصرف سوخت در میان خودروسازان داخلی شده است. طبق اعلام رسمی جواد نیستانی، مدیر مهندسی قوای محرکه این شرکت، میانگین مصرف سوخت سبد محصولات سایپا به عدد قابلتوجه ۶.۷ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر کاهش یافته است.
این عدد تنها یک آمار روی کاغذ نیست؛ بلکه نشاندهنده یک تغییر استراتژیک در خطوط تولید جاده مخصوص است. بررسی روند نزولی مصرف سوخت در این شرکت نشان میدهد که سایپا توانسته است از میانگین مصرف ۷.۱۵ لیتر در سال ۱۴۰۲، به ۶.۸۵ لیتر در سال ۱۴۰۳ و نهایتاً به عدد فعلی ۶.۷ لیتر دست یابد. این کاهش پلکانی که بر اساس سیکل رانندگی استاندارد NEDC اندازهگیری شده، حاصل ترکیبی از «اصلاحات نرمافزاری»، «ارتقای سختافزاری پیشرانهها» و «بهبود آیرودینامیک» بدنه خودروهاست. تاییدیه شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران (ISQI) بر این ادعا، وزن فنی این گزارش را افزایش داده و نشان میدهد که نارنجیپوشان جاده مخصوص توانستهاند در زمینه انطباق با استانداردهای رده انرژی G و بالاتر، عملکردی موفقتر نسبت به رقبا داشته باشند.
گذار فنی از پلتفرمهای قدیمی به مهندسی مدرن
مهمترین عامل در دستیابی به این رکورد، پوستاندازی فنی در بخش پیشرانههاست. تا پیش از این، اتکای بیشازحد به موتورهای قدیمی ۸ سوپاپ، پاشنه آشیل محصولات اقتصادی سایپا محسوب میشد. اما با ورود خانواده موتورهای ارتقایافته، این معادله تغییر کرده است. جایگزینی موتور M15 (نسخه پایه) با موتور M15I در محصولاتی نظیر کوییک GXR، اطلس و سهند، نقطه عطف این ماجراست. در موتور M15I، با افزودن تکنولوژی زمانبندی متغیر سوپاپها (VVT-i) و بهبود سیستم جرقه و پاشش سوخت، علاوه بر افزایش گشتاور در دورهای پایین، راندمان حرارتی موتور بهبود یافته و هدررفت سوخت کاهش چشمگیری داشته است.
علاوه بر این، حذف تدریجی موتورهای توربوشارژ قدیمیتر مانند M15TC و جایگزینی آن با موتور پیشرفتهتر ME16 در خانواده شاهین پلاس، گامی بلندتر به سوی استانداردسازی جهانی است. موتور ME16 که در واقع نسخه بومیسازی شده و ارتقایافته موتور EC5 محسوب میشود، با بهرهگیری از ساختار ۱۶ سوپاپ و سیستمهای مدرن مدیریت موتور، تنفس بهتری را برای خودرو فراهم کرده و نسبت توان به مصرف سوخت را بهینهسازی میکند. این تغییرات فنی در کنار بهبود ضریب درگ (Cd) در طراحی بدنههای جدید (مانند تفاوتهای آیرودینامیکی شاهین نسبت به محصولات قدیمیتر)، منجر به کاهش مقاومت هوا و در نتیجه کاهش فشار بر پیشرانه در سرعتهای بالا شده است.
نقشه راه آینده؛ انقلاب هیبریدی و احیای همکاریهای بینالمللی
بخش دوم و شاید جذابتر گزارش مدیر مهندسی قوای محرکه سایپا، به برنامههای آتی این شرکت اختصاص دارد؛ برنامهای که اگر طبق زمانبندی اجرا شود، میتواند چهره بازار خودروی ایران را دگرگون کند. تمرکز بر «الکتریکیسازی» و «کوچکسازی موتورها (Downsizing)» دو ترند اصلی صنعت خودروی جهان هستند که اکنون در استراتژی سایپا نمود پیدا کردهاند. برجستهترین پروژه در این بخش، خودروی «آریا هیبریدی» است.
آریا هیبریدی و شکستن رکوردهای مصرف
پروژه آریا که بر پایه پلتفرم SP100 توسعه یافته، قرار است با یک ساختار قوای محرکه کاملاً متفاوت عرضه شود. اعلام مصرف سوخت ترکیبی ۲.۷ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر برای این خودرو، عددی شگفتانگیز برای یک کراساوور تولید داخل محسوب میشود. این عدد نشان میدهد که سایپا به سمت استفاده از سیستمهای هیبریدی سری (Series Hybrid) یا پلاگین-هیبرید حرکت کرده است که در آن موتور بنزینی نقش ژنراتور را ایفا کرده و نیروی حرکتی عمدتاً توسط موتور الکتریکی تامین میشود. در صورت تحقق تولید انبوه آریا با این مشخصات، سایپا نه تنها در کاهش مصرف سوخت ناوگان خود جهشی بزرگ را تجربه خواهد کرد، بلکه تکنولوژیستترین خودروی داخلی را روانه بازار میکند که میتواند پاسخی به نیاز بازار برای خودروهای پاک و کممصرف باشد.
بازگشت روح فرانسوی با سیتروئن C3-XR
در کنار توسعه داخلی، سایپا نیمنگاهی جدی به شرکای تجاری سابق و مونتاژ خودروهای مدرن دارد. اشاره صریح به محصول سیتروئن C3-XR خبر از احیای خطوط تولید سایپا-سیتروئن (کاشان) میدهد. این کراساوور کامپکت با بهرهگیری از موتور ۱.۲ لیتری ۳ سیلندر توربوشارژ، نمادی از مهندسی «کاهش حجم و افزایش راندمان» است. تولید ۸۵ کیلووات (حدود ۱۱۳ اسب بخار) قدرت و ۱۹۰ نیوتنمتر گشتاور از یک موتور کوچک ۱.۲ لیتری، نشاندهنده تکنولوژی بالای توربوشارژر و سیستم تزریق مستقیم سوخت است. مصرف سوخت ۶.۱ لیتری این خودرو نیز آن را به یکی از کممصرفترین کراساوورهای بنزینی بازار ایران تبدیل خواهد کرد. ورود این خودرو میتواند رقابت در سگمنت کراساوورهای کامپکت را که اکنون در قبضه چینیهاست، به نفع سایپا تغییر دهد.
چالشهای بازار و چشمانداز رقابتی در ایران
با وجود تمام این دستاوردهای فنی، مسیر پیشروی سایپا خالی از چالش نیست. گزارشهای مهندسی معمولاً بر اساس شرایط آزمایشگاهی (مانند سیکل NEDC) تدوین میشوند، اما واقعیت خیابانهای ایران با آزمایشگاه متفاوت است. جواد نیستانی نیز در گزارش خود به درستی اشاره کرده است که عواملی نظیر ترافیک سنگین، شیب مسیرها، فشار باد تایر و رفتار رانندگی میتواند اعداد واقعی مصرف سوخت را تغییر دهد. نکته مهمتر، کیفیت سوخت موجود در کشور است. موتورهای مدرن مجهز به توربوشارژر و سیستم تزریق مستقیم (GDI) نظیر آنچه در شاهین جدید و سیتروئن C3-XR استفاده خواهد شد، حساسیت بالایی به کیفیت بنزین و عدد اکتان دارند. تامین سوخت باکیفیت برای جلوگیری از ناک (Knack) و استهلاک زودرس، چالشی است که سایپا باید با هماهنگی وزارت نفت و یا ارائه مکملهای سوخت استاندارد به مشتریان، برای آن چارهاندیشی کند.
از سوی دیگر، رقابت در بازار خودروی ایران با آزادسازی تدریجی واردات و حضور گسترده مونتاژکاران چینی وارد فاز جدیدی شده است. رقبای چینی سایپا در حال حاضر محصولاتی با امکانات رفاهی رنگارنگ و طراحیهای جسورانه عرضه میکنند. استراتژی سایپا برای مقابله با این موج، تمرکز بر «هزینه نگهداری پایین» و «مصرف سوخت اقتصادی» است. اگر سایپا بتواند خانواده موتورهای ۱.۵ لیتری جدید (شامل تنفس طبیعی و توربو GDI) را با دوام بالا و استهلاک پایین به بازار عرضه کند، میتواند سهم بازار خود را در برابر خودروهای چینی پرمصرف حفظ کند.
در نهایت، گزارش اخیر نشان میدهد که سایپا از فاز «تولید به هر قیمت» عبور کرده و وارد فاز «تولید دانشبنیان و هدفمند» شده است. کاهش میانگین مصرف سوخت به ۶.۷ لیتر، موفقیتی بزرگ برای صنعت ملی است، اما حفظ این روند و تحقق وعدهی تولید آریا هیبریدی با مصرف ۲.۷ لیتر، آزمون نهایی این خودروساز در سالهای آینده خواهد بود. موفقیت در این مسیر نه تنها جایگاه سایپا را به عنوان پیشرو در تکنولوژی قوای محرکه تثبیت میکند، بلکه خدمتی بزرگ به اقتصاد ملی و محیط زیست کشور خواهد بود.
