با تشدید غلظت آلایندههای جوی و کاهش کیفیت هوا در کلانشهر تهران، کمیته اضطرار آلودگی هوا تصمیمات سختگیرانهای را برای کنترل تردد خودروها اتخاذ کرده است. این تصمیم که با هدف کاهش بار ترافیکی و به تبع آن کاهش انتشار گازهای سمی و ذرات معلق گرفته شده، به طور مستقیم بر الگوهای رفتوآمد روزانه میلیونها شهروند تهرانی تأثیر میگذارد. بر اساس آخرین اطلاعیهها، پلیس راهور تهران بزرگ مأموریت یافته است تا با بهرهگیری از زیرساختهای هوشمند و دوربینهای نظارتی، محدودیتهای تردد را از درب منازل اعمال کند. این وضعیت نشاندهنده شرایط بحرانی آلودگی هوا در پایتخت است که فراتر از محدوده طرح ترافیک و کاهش آلودگی هوا، کل سطح شهر را در بر میگیرد.
جزییات و زمانبندی اجرای طرح زوج و فرد از درب منازل
طبق اعلام رسمی مراجع نظارتی و انتظامی، در روزهای سهشنبه ۲ دی و چهارشنبه ۳ دیماه ۱۴۰۴، محدودیتهای ترافیکی موسوم به طرح زوج و فرد از درب منازل در تمامی مناطق شهر تهران به اجرا در خواهد آمد. این تصمیم به دلیل پایداری جوی و پدیده وارونگی دما (اینورژن) اتخاذ شده است که باعث حبس آلایندهها در لایههای پایینی جو میشود. در این دو روز، خودروهایی که رقم آخر پلاک آنها با نوع روز (زوج یا فرد) مطابقت نداشته باشد، اجازه خروج از درب منزل و تردد در معابر شهری را نخواهند داشت. این اقدام به عنوان یک راهکار کوتاهمدت برای جلوگیری از ورود پایتخت به وضعیت قرمز و بنفش شاخص کیفیت هوا (AQI) محسوب میشود.
ساعات اجرای محدودیتها و نحوه نظارت هوشمند
بازه زمانی تعیین شده برای اجرای این محدودیتها از ساعت ۶:۳۰ صبح آغاز شده و تا ساعت ۲۰:۳۰ شب ادامه خواهد داشت. بر خلاف سالهای گذشته که نظارتهای فیزیکی نقش پررنگی در اجرای طرح داشتند، در سال ۱۴۰۴ پلیس راهور با تکیه بر شبکه گسترده دوربینهای پلاکخوان شهرداری تهران، نظارت دقیقی بر تمامی معابر خواهد داشت. این دوربینها نه تنها در مبادی ورودی طرح ترافیک، بلکه در بسیاری از بزرگراهها و معابر فرعی نیز فعال هستند و هرگونه تردد غیرمجاز را به صورت خودکار ثبت و جریمه مربوطه را برای مالک خودرو صادر میکنند. این سیستم هوشمند احتمال خطا را به حداقل رسانده و قدرت اجرایی پلیس را در کنترل ترددها به شدت افزایش داده است.
ممنوعیت فروش مجوزهای روزانه و استثنائات تردد
یکی از مهمترین بخشهای ابلاغیه جدید، توقف کامل فروش مجوزهای روزانه طرح ترافیک است. شهرداری تهران موظف شده است تا در روزهای سهشنبه و چهارشنبه، سامانه فروش مجوزهای روزانه را غیرفعال کند تا از ورود خودروهای اضافی به هسته مرکزی شهر جلوگیری شود. این تصمیم نشاندهنده آن است که اولویت فعلی مدیریت شهری، نه کسب درآمد از محل فروش طرح، بلکه کنترل اضطراری کیفیت هواست. عدم صدور مجوزهای روزانه عملاً دسترسی بسیاری از شاغلان و افرادی که نیاز مبرم به حضور در محدوده مرکزی شهر دارند را با چالش جدی مواجه میکند، اما از منظر زیستمحیطی، یک گام ضروری برای کاهش فشار بر اتمسفر پایتخت تلقی میشود.
خودروهای مجاز: امتیاز ویژه برای تکنولوژیهای پاک
در میان محدودیتهای شدید اعمال شده، خودروهای با تکنولوژی پاک همچنان از آزادی تردد برخوردارند. خودروهای برقی و هیبریدی به دلیل عدم تولید آلایندگی مستقیم (یا آلایندگی بسیار ناچیز در حالت هیبرید)، از شمول این طرح مستثنی هستند و میتوانند بدون محدودیت در سطح شهر تردد کنند. این رویکرد پلیس و شهرداری، به نوعی تشویق غیرمستقیم شهروندان به سمت جایگزینی خودروهای احتراقی با مدلهای پاک است. همچنین، سرویسهای مدارس که قبلاً در سامانههای مربوطه ثبتنام کرده و مجوزهای لازم را دریافت نمودهاند، برای جلوگیری از اختلال در نظام آموزشی و تردد دانشآموزان، مجاز به تردد در این دو روز خواهند بود، مشروط بر اینکه تاییدیه فنی و نظارتی آنها معتبر باشد.
رئیس پلیس راهور تهران بزرگ در خصوص ضرورت اجرای این طرح و هماهنگی با سایر نهادها صراحتاً بیان کرده است:
سهشنبه ۲ دی و چهارشنبه ۳ دیماه، طرح زوج و فرد از درب منازل در شهر تهران اجرا میشود. ساعت اجرا از ۶:۳۰ صبح تا ۲۰:۳۰ است و تردد خودروها توسط دوربینهای شهرداری رصد میشود. صدور مجوزهای روزانه طرح ترافیک توسط شهرداری تهران در این دو روز انجام نخواهد شد.
چالشهای زیرساختی و فشار بر ناوگان حملونقل عمومی
اجرای محدودیت تردد برای میلیونها خودروی شخصی، به معنای سرازیر شدن حجم عظیمی از مسافران به سمت مترو و اتوبوسرانی است. متاسفانه ناوگان حملونقل عمومی تهران در حال حاضر با کمبود شدید واگنهای مترو و اتوبوسهای نوساز روبروست. این موضوع یکی از نقاط ضعف جدی در مدیریت بحران آلودگی هواست؛ چرا که ازدحام بیش از حد در ایستگاهها، کیفیت زندگی شهروندان را به شدت تحت تأثیر قرار میدهد. از سوی دیگر، بخش بزرگی از آلودگی هوای تهران مربوط به منابع ثابت (صنایع و نیروگاهها) و خودروهای سنگین فرسوده است که در ساعات شب تردد میکنند. تمرکز صرف بر خودروهای سواری از درب منازل، اگرچه در کوتاهمدت فشار را کاهش میدهد، اما بدون نوسازی ناوگان سنگین و حذف سوختهای غیراستاندارد، نمیتوان انتظار معجزه داشت.
توصیههای فنی برای نگهداری خودرو در روزهای آلوده
برای دارندگان خودروهایی که در این دو روز در پارکینگها متوقف میمانند، توصیه میشود از استارت زدنهای بی مورد و درجاکار کردن خودرو خودداری کنند. در هوای آلوده و سرد، غلظت ذرات معلق میتواند به سرعت وارد سیستم مکش هوا (Air Intake) شده و عمر فیلتر هوا را کاهش دهد. همچنین، برای کسانی که دارای خودروهای برقی یا هیبریدی هستند، چک کردن فشار باد تایرها و اطمینان از سلامت باتریها برای استفاده بهینه در ترافیکهای احتمالی معابر باز، ضروری است. نکته کلیدی برای تمامی رانندگان، اطمینان از سلامت کاتالیزور خودرو است؛ چرا که در صورت تردد غیرمجاز یا مجاز، خرابی این قطعه میتواند جریمههای سنگین زیستمحیطی را علاوه بر جریمه تردد به همراه داشته باشد.
جمعبندی و پیامدهای اقتصادی محدودیتهای ترافیکی
اعمال محدودیت از درب منازل، علاوه بر ابعاد زیستمحیطی، دارای تبعات اقتصادی گستردهای نیز هست. بسیاری از کسبوکارهای مبتنی بر لجستیک و توزیع کالا که با خودروهای سبک فعالیت میکنند، در این دو روز با اختلال مواجه خواهند شد. همچنین رانندگان تاکسیهای اینترنتی که پلاک آنها با روز فعالیت همخوانی ندارد، درآمد خود را از دست میدهند. با این حال، هزینه درمان بیماریهای ناشی از آلودگی هوا و خسارات کلان اقتصادی تعطیلی احتمالی شهر، دولت را مجاب کرده است که به این روشهای کنترلی روی بیاورد. انتظار میرود با پایان روز چهارشنبه و تغییر احتمالی تودههای هوا، وضعیت تردد به حالت عادی بازگردد، اما تا آن زمان، رعایت دقیق قوانین پلیس راهور برای اجتناب از جریمههای سنگین دوربینها الزامی است.
