صنعت خودروسازی کشور با وجود فراز و نشیبهای عجیب و غریبی که در چهار دهه گذشته به خود دیده، توانست گاهی اوقات حداقل مونتاژگر برخی خودروهای نامدار و ارزشمند باشد. مثال‌هایی چون نیسان ماکسیما، تینا، میتسوبیشی پاجرو، و البته نمونه‌های متعدد برند مزدا از جمله خودروهای ارزشمند مونتاژ شده در صنعت خودرو پس از انقلاب هستند.
اما چرا این خودروها را ارزشمند خطاب می‌کنیم؟ منظور آن نیست که از ارزش خودروهای مونتاژی دیگر بکاهیم اما وقتی نام برندهایی چون مزدا، میتسوبیشی و نیسان را در کنار برندهای مونتاژی دیگری چون جک، هایما، چری، FAW و حتی فرانسوی‌های پرطرفداری چون رنو و پژو قرار می‌دهیم، در می‌یابیم که دوره مونتاژ این دست خودروهای ژاپنی بدون شک از دوران اوج صنعت مونتاژ خودروسازی کشور به شمار می‌آید.
توانمند، کاربردی، دارای شخصیت و پرستیژ و بازار دست دوم عالی تنها گوشه‌ای از ویژگی‌های مهم خودروهای مونتاژی ژاپنی ایران است که در بسیاری از مواقع در خودروهای مونتاژی روز خودروسازان اروپایی چون رنو و پژو نیز یافت نمی‌شود، چه برسد به محصولات خودروسازان چینی.
ژاپنی محبوب
روابط دیپلماتیک خوب ایران و ژاپن در دوران پس از انقلاب باعث شد هر از گاهی از نعمت حضور خودروهای باکیفیت و کاربردی ژاپنی بهره‌مند شویم. هرچند این فراوانی نعمت پیوسته نبود اما حضور پرشور مزدا در ایران بدون شک با مدل 323 رقم خورد. از آن پس با مونتاژ نسل اول مزدا 3 (اتاق BK/جانشین رسمی مدل 323) تنها دو سال پس از معرفی این خودرو در بازار جهانی، جمال ایرانیان به یکی از دوست داشتنی‌ترین محصولات سواری مزدا روشن شد.
این سدان کامپکت با ارائه ترکیب مناسبی از ویژگی‌های کاربردی شامل ابعاد مهندسی شده، پیشرانه توانمند، آپشن‌های درخور توجه و طراحی ظاهری جذاب به یکی از مهره‌های کلیدی بازار خودرو کشور بدل شد. نسل دوم مزدا 3 (اتاق BL/ در ایران معروف به مزدا 3 نیو) با فاصله یک سال از معرفی جهانی در ایران مونتاژ شد و با تغییرات ظاهری و فنی که در آن اعمال شده بود توانست پیرو و ادامه دهنده موفقیت نسل پیشین خود باشد. متاسفانه درست زمانی که مزدا خط مشی جدیدی را بر محصولات روز خود اعمال کرد، ایران نیز وارد فاز جدیدی از مشکلات داخلی و بین‌المللی شد که نتجیه نهایی آن قطع روابط تجاری با ژاپن و خداحافظی با مونتاژ سومین نسل مزدا 3 بود.
در وصف موفقیت مزدا 3 باید تا همین اندازه اکتفا کرد که قیمت نمونه‌های دست دوم نسل اول این خودرو هنوز قابل توجه و بازار نمونه‌های کارکرده آن بسیار داغ است. در بازار خودرو کشور از مزدا 3 نسل اول و دوم هنوز به عنوان یکی از برترین گزینه‌ها در زمینه خودروهای کارکرده یاد می‌شود.
چندی پیش یک نمونه از مزدا 3 نسل جدید با پلاک گذر موقت وارد کشور شد و فرصتی دست داد تا بتوانیم ملاقاتی نزدیک با این خودرو داشته باشیم و این محبوب بازارهای جهانی را بررسی کنیم.
پیوستگی محبوبیت
نسل سوم مزدا 3 (اتاق BM و BN) در حقیقت سومین خودرو از محصولات مزدا بود که تحت تاثیر خط مشی جدید و چتر حمایتی تکنولوژی‌های جدید مزدا با نام SkyActive (اِسکای-اَکتیو) قرار گرفت و در نتیجه آن نسل سوم این خودرو به طور کلی دگرگون شد. این نسل بین سال‌های 2013 تا 2019 بر خط تولید قرار گرفت و شاسی آن نیز دیگر با کد C1 شرکت فورد مشترک نبود. در عوض از شاسی انحصاری SkyActive شرکت مزدا بهره گرفت.
نمای خارجی
زبان طراحی جدید مزدا معروف به KODO به معنای روح حرکت، در نسل سوم مزدا 3 با کمی پیچیدگی بیشتر نسبت به نسل اول، از زشتی‌ها و اغراق‌های نسل دوم فاصله گرفت و در عین ساده‌سازی و با تکیه بر اصول استفاده از خطوط تیز و کشیده به سرعت خود را در بازار جهانی نهادینه ساخت. ابعاد خارجی نسل سوم به ترتیب برابر است با 4580×1795×1455 میلیمتر که 15 میلیمتر کاهش طول اما 60 میلیمتر افزایش فاصله محور در مقایسه با فصله محورهای 2640 میلیمتری نسل دوم را نشان می‌دهد. همچنین کاهش جزئی در ارتفاع و افزایش اندک عرض همگی از کاربردی‌تر شدن ابعاد خودرو، بهبود فضای داخلی و بهبود فرمان‌پذیری سخن می‌گویند که هرچند اندک، در جلوه بصری و رفتار فیزیکی خودرو موثر خواهند بود.
نقاط قوت زبان طراحی جدید مزدا را می‌توان در جلو پنجره با تریم کرومی U شکل به عنوان المان بارز و مشترک در همه مدل‌ها، طاق بلند گلگیرهای جلو خلاصه کرد. این سبک طراحی اگرچه در نسخه‌های به روزتر همچون نسل چهارم مزدا 3 (از 2019 به بعد) اغراق بیشتری پیدا کرد و پخته‌تر شد، اما این نشان دهنده اصالت طراحی و قدرت مزدا در جااندازی زبان جدید طراحی و تغییر خط مشی کلی سیاستهای تولیدی خود است که مسیر پیشرفت آن را فراهم می کند.
در این سبک طراحی ضریب درگ (Cd) این مزدا 3 برابر با 0.26 اعلام شده است که در ترکیب با پیشرانه 2 لیتری مصرف سوخت 7.8 لیتر در هر یک صد کیلومتر برای شهر و 5.7 لیتر در هر یکصد کیلومتر برای جاده و در نتیجه مصرف متوسط 6.7 لیتر در هر صد کیلومتر را به ارمغان می‌آورد که با توجه به توان فنی و وزن 1.3 تنی آن بسیار معقول و در خور توجه است. وبلاگ خودرویی مشهور جالوپنیک (Jalopnik) در تست فنی نسل سوم مزدا 3 این طور عنوان کرده بود که اگر گیربکس شش سرعت دستی برای پیشرانه 2.5 لیتری بنزینی اسکای اکتیو ارائه شود، خرید هیچ خودرویی به جز مزدا 3 در این کلاس منطقی نخواهد بود. این گیربکس نیز دو سال بعد برای این پیشرانه ارائه شد.
نمای داخلی
نمای داخلی مزدا 3 همچون نمای خارجی آن ترکیبی از عملگرایی در عین اسپرت گرایی است. در گذر از نسل اول به نسل سوم بدون شک می‌توان گفت مزدا چه در نمای خارجی و چه در نمای داخلی بر حس اسپرت گرایی خود افزوده است. خودرو مورد بررسی آپشن‌های زیادی را در خود جای نداده و حتی بر کنسول میانی از سیستم تهویه مطبوع سنتی با کلیدهای کنترلی گردشی آنولوگ استفاده می‌کند اما کلیت طراحی داشبرد و مخصوصا حالت راننده محوری که از تمرکز وجود کلیدهای کنترلی بر فرمان به وجود آمده است، نشان دهنده روح اسپرت گرایی داخل کابین خودرو است. مخصوصاً که در میان مجموعه نشانگرها، تنها نشانگر آنالوگ به دورسنج موتور اختصاص یافته و سایر نشانگرها نظیر سرعت‌سنج، دمای آب و حجم سوخت موجود همگی به شکل آنالوگ در آمده است. این سبک طراحی بیشتر در موتورسیکلت‌های اسپرت دیده می‌شود تا در خودروها. اما در کنار شیفترهای مثبت و منفی حالت ترونیک گیربکس قرار گرفته پشت فرمان سه شاخه، ترکیب پلاستیک دو رنگ تیره/نقره‌ای، مانیتور لمسی سیستم مولتی مدیا و تودوزی با بخیه‌های قرمز همواره بیننده را در این تردید فرو می‌برد که با خودروی سدان خانوادگی رو به رو است یا یک خودرو اسپرت چهار درب؟
این دقیقا همان برگ برندهای است که مهندسان مزدا با آگاهی کامل و با جدیت پیگیری کردند. اتفاقاً به همین دلیل است که مزدا 3 در بازار بین‌الملی نیز خودرویی همه پسندتر و موفق‌تر است چرا که دو ویژگی تقریباً متضاد را با خود یدک می‌کشد. مزدا 3 هم سدانی کاربردی و خانوادگی است و هم ذاتی اسپرت و جوان پسند دارد. به همین دلیل با داشتن قیمت کمتر ضمن داشتن بازار فروش بزرگتر در کشورهایی چون ایران از مزدا 6 هم محبوب‌تر است.
مشخصات فنی
همانند دو نسل پیشین، تنوع پیشرانه‌ها در نسل سوم نیز قابل توجه است. خریدار شش حق انتخاب، از جمله چهار نمونه بنزینی 1.5، 1.6، 2.0 و 2.5 لیتری و دو نمونه دیزل 1.5 لیتری و توربودیزل 2.2 لیتری را پیش روی خود دارد که همراه با دو گیربکس اتوماتیک 4 و 6 سرعت و یک گیربکس 6 سرعت دستی را ارائه شده است. پیرو تکنولوژی‌های نوین ارائه شده از سوی شرکت مزدا، همه پیشرانه‌ها به همراه دو گیربکس 6 سرعته (دستی واتوماتیک) نیز از نسل سوم به بعد به کد SkyActive مزین شدند.
سیستم تعلیق جلو مزدا 3 نسل سوم بدون تغییر از نوع مک‌فرسون مستقل و در عقب از نوع مولتی‌لینک و در هر دو محور مجهز به میل موجگیر و همچنین در هر چهار چرخ به ترمزهای دیسکی مجهز است. خودرو مورد آزمایش از نوع بنزینی 2.5 لیتری با قدرت 185 اسب بخار و گشتاور 251 نیوتن متر است که می تواند ترکیب ظریفی از قابلیت های فنی و مصرف سوخت پایین را ارائه دهد، اما نکته مهم در رابطه با پیشرانه های سری اسکای اکتیو، حساسیت بسیار بالای آن ها نسبت به کیفیت سوخت است که از نسبت تراکم قابل توجه پیشرانه این خودروها ناشی می شود. این مسئله باعث شده تا این مدلی علیرغم موتور قدرتمندتر خود در شرایط ایران با افت توان روبرو شود و نتواند عملکردی بهتر از مزدا 3 قدیمی را از خود ارائه دهد. این مسئله در کنار مسئله همیشگی ارتفاع پایین مزدا 3 (با توجه به شرایط جاده های کشور) باعث شد تا عرضه این مدل در بازار ایران پیچیده تر از مدل های قبلی باشد.
گزینه‌ای مناسب بازار
از طرف دیگر تحت تاثیر مشکلات و روابط دیپلماتیک بین‌الملل، بهمن موتور قادر به تولید یا واردات نسل سوم به کشور نبود اما درصورت واردات آیا این مدل می‌توانست رویه‌ای مشابه به دو نسل پیشین را در کشور ادامه دهد؟ پاسخ مثبت است. مزدا 3 یکی از آن معدود خودروهایی است که سیر پیشرفت همواره صعودی داشته است و نسل سوم آن چند سر و گردن از دو نسل پیشین فراتر می‌ایستد. خوشبختانه بعضی از شرکت‌های خودروساز داخلی در بیشتر مواقع برترین آپشن‌های فنی را برای بازار ایران بر می‌گزینند و از آن جایی که نسل سوم مزدا از دیدگاه فنی دچار تغییرات بسیاری شد، نمونه 2.5 لیتری بنزینی به قدرت 185 اسب بخار و گشتاور 251 نیوتن‌متر به همراه گیربکس اتوماتیک 6 سرعت هر دو از کلاس اسکای اکتیو برترین انتخاب برای بازار کشور بود.
بدون شک با ارتقا فنی نسل سوم در مقایسه با نسل دوم، قیمت نهایی فروش هم بدون شک بالاتر از نسل پیشین می‌بود. اما مشکل نسل سوم مزدا 3 به این جا ختم نمی‌شود. جدا از ارتقا فنی و تکنولوژی، مزدا 3 کمی هم به سمت و سوی لاکچری سوق پیدا کرد. هدف مزدا از این تغییر سبک در تولید خودرو تنگ‌تر کردن حلقه رقابت برای رقبای سطح بالاتر و همچنین تغییر سگمنت از خودروساز اقتصادی به خودروهای نزدیک به پریمیوم بود. این مهم که با افزایش قابل توجه قیمت نیز همراه بوده است در نسل چهارم مزدا 3 نمود بارزتری پیدا می‌کند اما حتی در نسل سوم و حجم آپشن‌های ارائه شده بر آن نیز برای بازار ایران به شدت ملموس جلوه می‌کرد. ارائه این خودرو در بازار ایران تنها به دو شیوه ممکن بود، ارائه در قالب خودرویی کاملاً نوین با تغییر سگمنت، ارتقا فنی و تکنولوژی اما با همان نام قدیمی و معروف مزدا 3 یا کاهش سطح آپشن‌های ارائه شده و استفاده از ستاپ ضعیف‌تر فنی برای کاهش قیمت نهایی. متاسفانه گزینه اول چندان به مذاق ایرانی‌ها خوش نمی‌آید و از آن گذشته، گزینه دوم نه تنها در تخصص خودروسازان ایرانی است بلکه بارها در بازار ایران تست شده و پاسخ مثبت گرفته است.
سخن نهایی
نسل سوم مزدا 3 بنا به هر دلیل به ایران راه نیافت. اگر بسیار خوش بین و امیدوار باشیم که مسیر فعلی صنعت خودروسازی کشور با معجزه‌ای تغییر کند و رو به پیشرفت گذارد می‌توان امید داشت که نسل چهارم این خودرو روزی پایش به بازار کشور باز شود. اما بطور قطع آن زمان نگاه ایرانی‌ها به برند و خودرویی کاملاً دگرگون شده باز خواهد شد که تنها نام آن برایشان آشنا است، چرا که مزدا سه جدید بیش از آنکه مانند اسلاف خود اسپرت باشد، به سمت خودرویی نرم و راحت و اقتصادی نظیر تویوتا کرولا تغییر رویه داده است.
