بازار خودرو ایران در طی دو سال گذشته، میزبان پیکاپ‌های بسیاری بوده است. یواز پیکاپ ، فوتون تونلند جدید، کاپرا 2، جک T8 یا KMC T8 و آمیکو آسنا بخشی از این پیکاپ‌ها بودند که تنوع سگمنت‌های موجود در بازار را نسبت به گذشته ارتقا داده‌اند. خودروهای پیکاپ با دو مشخصه بزرگ از سایر سگمنت‌ها همچون سدان‌ها، هاچ‌بک‌ها و کراس‌اوورها متمایز می‌شوند که این دو ویژگی سیستم تعلیق فنر شمش و شاسی مستقل یا نردبانی است. با توجه به تعدد حضور پیکاپ‌ها در بازار ایران، تصمیم داریم تا در این مطلب با این خودروها و نحوه کارکرد شاسی و سیستم تعلیق آن‌ها بیشتر آشنا شویم.
فنر شمش
اگر به دنیای خودرو و مسائل فنی مرتبط با آن علاقه داشته باشید، حتما سیستم تعلیق فنر شمش را در وانت پیکان و سایر وانت‌های هم‌رده مشاهده کرده‌اید. سیستم تعلیق فنر شمش از تعداد زیادی ورق فلزی به هم پیوسته تشکیل شده و از چند قرن پیش تاکنون مورد استفاده بوده است. بزرگترین مزیت سیستم تعلیق فنر شمش، قابلیت تحمل وزن بالا است که این فنرها را به انتخابی مناسب برای وانت‌بارها تبدیل کرده است. جالب است بدانید که این نوع از فنربندی در درشکه‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت و پس از آن‌که درشکه‌های سنتی به درشکه‌های پیشرفته موتوردار تبدیل شدند، وارد صنعت خودروسازی شد.
فنر شمش سیستم تعلیقی ساده و کاربردی بوده که از تعدادی لایه آلیاژی تشکیل شده است. این لایه‌ها بر روی یکدیگر سوار شده‌اند و از دو طرف نیز به شاسی خودرو متصل هستند. محور خودرو به طور معمول روی فنر شمش بسته می‌شود اما در برخی خودروها ممکن است محور زیر فنر شمش قرار گیرد. هنگامی که انرژی زیادی به این سیستم تعلیق اعمال می‌شود، لایه‌های فولادی شروع به ارتعاش کرده و به این شیوه وزن وارد شده را دفع می‌کنند.
استفاده از فنر شمش در یواز پیکاپالبته نیروی وارد شده به سیستم تعلیق فنر شمش نابود نمی‌شود، بلکه از طریق فنرها به چرخ و شاسی خودرو فرستاده می‌شود. در نتیجه این رویکرد سواری خودروهایی که به فنر شمش مجهز هستند نسبتاً خشک و ناراحت توصیف شده است. هنگامی که محموله‌ای با وزن زیاد در قسمت بار وانت بارها قرار گیرد، حرکات لایه‌های فولادی محدودتر می‌شود و سواری خودرو نرم‌تر خواهد شد. به همین دلیل مالکین وانت‌بارها و پیکاپ‌ها تمایل دارند تا همواره محموله‌ای در قسمت بار خودرو آن‌ها قرار داشته باشد.
سایش لایه‌های مختلف فنر شمش روی یکدیگر و اصطکاک بالای آن‌ها، بزرگترین مشکل این سیستم تعلیق است. به همین دلیل مهندسان صنعت خودرو نوع جدیدتری از این سامانه را با نام فنر پارابولیک معرفی کرده‌اند. فنرهای پارابولیک از همان سیستم تعلیق فنر شمش استفاده می‌کنند اما به دلیل تعداد کمتر لایه‌های فولادی، وزن آن نسبت به فنر شمش مشابه 40 درصد کاهش یافته است. علاوه برآن لایه‌های فولادی از یکدیگر فاصله و مشکل اصطکاک این سیستم تعلیق برطرف شده است. لایه‌های فولادی در سیستم تعلیق پارابولیک علاوه بر تعداد کمتر، طول بیشتری نیز دارند و ضخامت آن‌ها در مرکز فنرها افزایش یافته است. به همین دلیل استفاده از سیستم تعلیق پارابولیک موجب می‌شود تا سواری خشک پیکاپ‌ها و وانت‌ها تا حد زیادی اصلاح شود، هرچند سواری یک پیکاپ هیچ‌گاه با خودروهای سدان برابری نخواهد کرد.
با وجود بهبود سیستم پارابولیک نسبت به سیستم فنر شمش معمولی، همچنان ازدیاد وزن این سیستم تعلیق را تهدید می‌کند. در صورتی که وزنی بیش از حد مجاز برای مدت طولانی به این سیستم تعلیق اعمال شود، امکان شکستگی فنرهای شمش وجود دارد. به همین دلیل لازم است تا این سیستم به طور دوره‌ای مورد بازدید و تعمیر قرار گیرد.
شاسی مستقل یا نردبانی
دومین ویژگی بارز هر پیکاپ یا شاسی بلند واقعی، شاسی مستقل یا نردبانی است. شاسی نردبانی نیز همانند سیستم تعلیق فنر شمش یک سامانه قدیمی و کاربردی است که از گذشته‌ها تاکنون در وسایل نقلیه مورد استفاده بوده است. شاسی مستقل نقشی مشابه یک پی ساختمان را ایفا می‌کند که تمامی قطعات فنی روی آن نصب می‌شوند و در ادامه بدنه خودرو به صورت جداگانه به آن متصل می‌شود.
شاسی مستقل شاسی‌های مستقل در گذشته مورد استفاده بودند اما با معرفی شاسی‌های یکپارچه یا مونوکوک، کمتر در تولید اتومبیل‌های سبک مورد استفاده قرار گرفتند. ترکیب شاسی مستقل به همراه سیستم تعلیق فنر شمش، ترکیب ثابت مورد استفاده در کامیون‌ها و کامیونت‌ها است که در ابعادی کوچکتر برای ساخت پیکاپ‌ها نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. استفاده از شاسی مستقل باعث می‌شود که تولید خودروهای پیکاپ مقرون به صرفه باشد و هزینه‌های نگهداری اجزای فنی خودرو نیز به شکل تاثیرگذاری کاهش یابد. همچنین این نوع از شاسی برای خودروهایی که در شرایط سخت مورد استفاده قرار می‌گیرند، مزیت مقاومت بالا را به همراه دارد. به همین دلیل خودروهای آفرودی براساس شاسی نردبانی شکل می‌گیرند تا دوام قابل توجهی در شرایط دشوار از خود به نمایش بگذارند.
یواز پیکاپ با وجود مزایای استفاده از شاسی نردبانی، افزایش وزن خودرو بزرگترین نقطه ضعف این سامانه محسوب می‌شود. شاسی‌های نردبانی به طور معمول از فولاد ساخته می‌شوند و ترکیب آن‌ها با سیستم تعلیق فنر شمش، موجب افزایش وزن خودرو خواهد شد. در نتیجه اکثر پیکاپ‌ها باید به موتورهای دیزلی یا بنزینی با گشتاور بالا مجهز باشند تا قدرت به حرکت درآوردن این شاسی سنگین را پیدا کنند. بدیهی است که استفاده از موتورهای حجیم و قدرتمند موجب افزایش مصرف سوخت نیز خواهد شد و هزینه‌های جاری خودرو را افزایش خواهد داد. علاوه برآن شاسی‌های مستقل در دفع ضربات مسیر چندان توانا نیستند، به همین دلیل سواری پیکاپ‌ها و کامیون‌های باری خشک و خشن گزارش می‌شود. با این حال استفاده از شاسی مستقل و سیستم تعلیق فنر شمش تنها راه توسعه خودروهای آفرودی است و با وجود توسعه موتورهای الکتریکی، همچنان خودروهای آفرودی و پیکاپ‌ها براساس چنین ساختاری شکل می‌گیرند.
چه خودروهایی در ایران از فنر شمش و شاسی مستقل استفاده می کنند؟
همانطورکه اول مقاله اشاره کردیم، خودروهایی که با هدف اصلی آفرود، بکسل کردن و یا حمل بار سنگین طراحی شده اند، از کمک فنرهای فنر شمش استفاده می کنند. این یک باید برای هر خودرویی است و از یواز پیکاپ گرفته تا تویوتا هایلوکس که همگی با چنین اهدافی طراحی شده اند، در محور عقب از فنر شمش استفاده می کنند.
