موتورهای احتراق داخلی از اجزای مهمی مثل پیستون، شاتون، میل لنگ ، سوپاپ و... تشکیل شده‌اند و شاتون از مهم‌ترین اجزای متحرک این نوع موتورهاست. گاهی اوقات بر اثر بروز برخی مشکلات در پیشرانه، عملکرد شاتون با مشکل مواجه می‌شود که ممکن است باعث شکستن یا خرابی این قطعه شود. خرابی شاتون هزینه‌های بسیار زیادی به دنبال دارد و باید تا حد امکان راه‌های پیشگیری از آن را انجام داد تا خودرو با چنین مشکل بزرگی مواجه نشود. در این مطلب توضیح داده‌ایم که شاتون چیست و علت شاتون زدن ماشین چه مواردی میتواند باشد.
شاتون چیست؟
اگر با ساختار موتورهای احتراقی آشنا باشید، می‌دانید که در اثر حرکت میل لنگ بعد از استارت خوردن، پیستون داخل سیلندر به حرکت درمی‌آید. اما برای آنکه نیروی دورانی میل لنگ به حرکت خطی پیستون تبدیل شود، نیاز به یک واسطه است. شاتون حکم همان واسطه را دارد و قطعه‌ای طولی شکل است که نیروی میل لنگ را دریافت و آن را به پیستون داخل سیلندر منتقل می‌کند.
شاتون به همراه یاتاقان‌های متحرک از یک سمت به میل لنگ متصل می‌شود و از طرف دیگر به کمک گژن پین و خارهای فنری با پیستون ارتباط پیدا می‌کنند. شاتون‌ها معمولا از جنس فولاد مستحکم یا آلیاژ‌های آلومینیوم ساخته می‌شوند و در سه نوع موازی، ضربدری و لولایی در موتورهای مختلف به کار گرفته می‌شوند.
وظیفه شاتون چیست و چطور کار می‌کند؟وظیفه شاتون چیست و چطور کار می‌کند؟
همانطور که اشاره کردیم وظیفه شاتون در موتور خودرو ایجاد پیوند بین میل لنگ و پیستون است. درنتیجه نیروی دورانی میل لنگ باعث حرکت خطی پیستون داخل سیلندر می‌شود. شاتون از یک سر کوچک، بدنه طولی و سر بزرگ تشکیل شده است. معمولا سر بزرگ به صورت دو تکه بوده که قسمت پایین آن قابل جدا شدن است و به آن کپه گفته می‌شود. یاتاقان‌های متحرک درون هلالی‌های سر بزرگ قرار می‌گیرند و سپس با پیچ به میل لنگ بسته می‌شوند. معمولا شاتون‌ها دارای مجاری روغن هستند تا روغن موتور به گژن پین، یاتاقان‌ها و... به مقدار کافی برسد.
روند کار به این صورت است که بعد از استارت زدن ماشین، فلای ویل متصل به میل لنگ توسط نیروی استارتر به چرخش درمی‌آید. میل لنگ نیز نیروی خود را به شاتون می‌دهد تا بتواند پیستون را داخل سیلندرها بالا و پایین کند. بدین ترتیب عملیات تراکم، انفجار و... در همکاری با میل‌سوپاپ و سوپاپ‌ها انجام خواهد شد و درنهایت موتور روشن می‌شود. واضح است که اگر شاتون وجود نداشته باشد، موتور به هیچ وجه روشن نخواهد شد.
شاتون زدن خودرو یعنی چه؟
شاتون زدن ماشین به این معنی است که ایراد مهمی در شاتون وجود آمده و این قطعه نمی‌تواند وظیفه خود را به‌درستی انجام دهد. خم‌شدگی، کشیدگی، شکستگی از جمله آثار ظاهری شاتون زدن هستند.
دلایل شاتون زدن ماشین دلایل شاتون زدن ماشین
شاتون زدن موتور خودرو دلایل متعدد و مختلفی میتواند داشته باشد که در زیر به برخی از مهم‌ترین آنها اشاره شده است.
1.روغن رسانی نامناسب
روغن نقش بسیار حیاتی و مهم در عملکرد روان قطعاتی مثل میل لنگ، شاتون و پیستون ایفا می‌کند. اگر به هر دلیلی روغن به میزان کافی و با کیفیت مناسب به شاتون، یاتاقان و میل لنگ نرسد، احتمال خرابی این قطعات وجود دارد.
بنابراین یکی از علت‌های مهم شاتون زدن خودرو نقص در سیستم روغن رسانی موتور است. عواملی مثل روغن‌سوزی، نشتی روغن، کیفیت بد روغن، کثیف شدن روغن به دلیل دیر عوض کردن، خرابی فیلتر روغن و...، در زمره مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار در زمینه روغن رسانی نامناسب به شاتون و یاتاقان‌ها به حساب می‌آیند.
2.فرسودگی شاتون و یاتاقان‌ها
هر قطعه فلزی دارای طول عمر مشخصی است و اگر بیش از حد از آن کار بکشید، ممکن است هر لحظه تغییر فرم دهد و از کار بیفتد. شاتون‌ها نیز چنین حالتی دارند؛ این قطعات برای مدت‌های طولانی به میزان چندین هزار دور در دقیقه در جای خود جابجا می‌شوند و تحت تنش‌های حرارتی قرار می‌گیرند و درنتیجه بعد از چند سال، احتمال فرسودگی آنها بالا می‌رود. بنابراین ممکن است شاتون در یک لحظه بدون دلیل خاصی بشکند یا خم بشود و در اصطلاح موتور خودرو شاتون بزند. پس فرسودگی قطعه را هم باید جزو دلایل شاتون زدن موتور خودرو تلقی کرد.
3.داغ شدن بیش از حد موتور
حرارت بالا قاتل موتورهای احتراقی است. اگر حرارت اضافه موتورهای احتراقی دفع نشود، عملکرد قطعات اصلی نظیر شاتون و یاتاقان‌ها دچار ایراد خواهد شد. درنتیجه احتمال گریپاژ کردن موتور، یاتاقان زدن و شاتون زدن بسیار بالا می‌رود.
خرابی ترموستات، خرابی رادیاتور، خالی شدن آب رادیاتور و هوا گرفتن آن و هرگونه ایراد جدی در سیستم خنک‌کننده باعث بروز حرارت بسیار بالا در موتور خودرو خواهد شد. اگر این حرارت به سرعت دفع نشود و موتور به کار خود ادامه دهد، قطعا شاتون زدن رخ خواهد داد.
4.خرابی گژن پین
گژن پین یک لوله استوانه‌ای است که شاتون را به پیستون وصل می‌کند. ممکن است این قطعه در طول زمان دچار ساییدگی شود و نتواند وظیفه خود را به‌درستی انجام دهد. بنابراین باعث جابجا شدن شاتون، لرزش افتادن و نهایتا شاتون زدن موتور خودرو خواهد شد. خرابی خارهای فنری این قطعه که روی پیستون نصب می‌شوند نیز میتواند نتیجه مشابهی به دنبال داشته باشد.
5.خرابی یاتاقان
اگر یاتاقان دچار ایراد شود و اجازه ندهد که شاتون و میل لنگ به صورت روان عمل کنند، فشار زیادی روی شاتون وارد می‌شود و درنهایت بر اثر این فشار زیاد، احتمال خم‌شدگی، شکستگی و کشیدگی شاتون بالا می‌رود.
6.وجود آب درون محفظه سیلندر
اگر آب کمی درون محفظه سیلندر نفوذ کند به احتمال قوی مشکلی برای شاتون به وجود نخواهد آمد اما اگر آب به میزان زیاد اکثر فضای داخل سیلندر و محفظه احتراق را بپوشاند، مسئله جدی می‌شود. چون آب به اندازه هوا قابلیت تراکم ندارد و ضربه بسیار شدیدی به شاتون هنگام بالا رفتن پیستون وارد کند. این ضربه شدید میتواند باعث شاتون زدن ماشین شود. در مواقعی که ماشین از مسیرهای سیلابی عبور کرده احتمال رخداد چنین اتفاقی وجود دارد.
7.اعمال فشار زیاد روی موتور
اگر موتور خودرو را تحت فشار بالا قرار دهید، به عنوان مثال دور موتور آن را همیشه بالا نگه دارید یا دنده مرده حرکت کنید و شتابگیری‌های ناگهانی جزو عادات همیشگی رانندگی شما باشد، احتمال شاتون زدن ماشینتان بسیار بالا می‌رود. این کار باعث ایجاد فشار زیاد روی شاتون، داغ شدن و درنتیجه خرابی آن خواهد شد. ضمنا این کار میتواند دلیل یاتاقان زدن خودرو هم باشد. لازم به تاکید است که دنده معکوس دادن به صورت اشتباهی نیز می تواند به تنش بسیار سنگینی منجر شود که خرابی قطعاتی نظیر شاتون یا پاره شدن تسمه تایم یا زنجیر تایم را در پی داشته باشد.
8.احتراق نامناسب
احتراق نامناسب ناشی از عملکرد بد سیستم جرقه یا سوخت‌رسان و همچنین کیفیت پایین سوخت میتواند باعث ایجاد ریپ و ناک در خودرو شود. اگر این مشکل برای مدت طولانی وجود داشته باشد، عملکرد شاتون و پیستون دچار اختلال می‌شود و احتمال شاتون زدن ماشین بالا می‌رود.
نشانه‌های شاتون زدن موتور خودرو چیست؟
شاتون زدن مانند هر عیب دیگری داری بعضی نشانه‌هاست که می‌توان از روی آن تشخیص داد ماشین به این عیب دچار شده است.
•شنیده شدن صدای برخورد دو فلز از درون موتور
اگر به طور مداوم صدای برخورد دو فلز از درون موتور را می‌شنوید، به نحوی که با بالا و پایین شدن دور موتور تغییر نمی‌کند و میزان آن ثابت است، باید احتمال دهید که ماشین شاتون زده باشد.
•کاهش توان موتور
شاتون خراب قدرت موتور را کم می‌کند. بنابراین اگر احساس می‌کنید که قدرت موتور کم شده و عملکرد آن به اصطلاح سنگین است، یکی از دلایل آن میتواند به شاتون زدن ارتباط پیدا کند. البته دلایل متعدد دیگری نیز برای این ایراد وجود دارد که تشخیص آن بر عهده مکانیک و تعمیرکار خواهد بود.
•کاهش میزان روغن
اگر سطح روغن موتور به شدت کاهش پیدا کرده و تا حدی که چراغ روغن هم روشن می‌شود، شاید دلیل آن شاتون زدن باشد.
•تغییر فرم ظاهری شاتون
در بعضی موارد شاید تعمیرکار نتواند نسبت به شاتون زدن خودرو اطمینان پیدا کند و برای مطمئن شدن از این مسئله به سراغ شاتون‌ها می‌رود و آنها را بیرون می‌آورد. اگر هرگونه خمیدگی، کشیدگی و تغییر فرم در ظاهر شاتون‌ها رخ داده باشد، دیگر آن قطعه به درد نمی‌خورد و موتور قطعا شاتون زده است.
ضمنا اگر شاتون بشکند، احتمال دارد که از بدنه موتور بیرون بزند. در این مواقع اصطلاحا گفته می‌شود که موتور دست درآورده است. دست درآوردن موتور یکی از شدیدترین و مهلک‌ترین حالات شاتون زدن به حساب می‌آید.
چه کار کنیم ماشین شاتون نزند؟ چه کار کنیم ماشین شاتون نزند؟
شاتون زدن یکی از مهلک‌ترین و پرهزینه‌ترین ایراداتی است که احتمال دارد برای موتور خودرو به وجود آید. با انجام بعضی کارها می‌توان احتمال شاتون زدن خودرو را کاهش داد. فهرست مهم‌ترین کارهایی که می‌توان برای پیشگیری از شاتون زدن انجام داد، شامل موارد زیر می‌شود:
• تعویض به موقع روغن و فیلتر روغن: توصیه می‌شود هر پنج یا شش هزار کیلومتر روغن موتور تعویض شود.
• حرکت نکردن با دنده مرده و فشار نیاوردن به موتور خودرو: سعی کنید همیشه با دنده مناسب حرکت کنید و فشار اضافی روی موتور خودرو نیاورید.
• از عملکرد صحیح سیستم خنک‌کننده ماشین اطمینان پیدا کنید:
باید همیشه درون موتور خودرو رادیاتور ضد یخ همراه با آب مقطر کافی وجود داشته باشد. سعی کنید هر دو یا سه سال رادیاتور خودرو را باز و شستشو دهید، بدین ترتیب مجاری داخلی آن باز می‌شود و احتمال گرفتگی این قطعه مهم بسیار کاهش می‌یابد.
• تعویض به موقع شمع و وایر به علاوه استفاده از سوخت مناسب هم در جلوگیری از بروز ایراداتی همچون یاتاقان زدن و شاتون زدن موثر است.
کلام پایانی
شاتون زدن موتور خودرو یکی از ایرادات پرهزینه و مهلک است که اگر به سراغ هر ماشینی بیاید، میتواند دردسرهای فراوانی برای مالک آن ایجاد کند. باید همیشه دقت داشته باشید که سرویس‌های دوره‌ای موتور به موقع انجام شود، از روغن و فیلتر باکیفیت استفاده کنید، سوخت و بنزین استاندارد بزنید و به موتور خودرو تا حد امکان فشار وارد نکنید تا ماشینتان به این ایراد پرهزینه دچار نشود.
شاید مطالب زیر هم برای شما مفید باشد:
استپر موتور چیست؟
ایمن سازی خودرو
علائم خرابی دینام ماشین
نویسنده: حسین باباپور
