در ده روز اخیر بازار ارز بار دیگر دچار نوسان شد و قیمت دلار از حدود ۸۹ تا ۹۰ هزار تومان به مرز ۱۰۷ هزار تومان رسید. چنین جهشی معمولاً در سال‌های گذشته بلافاصله خود را در بازار خودرو نشان می‌داد و رشد قابل توجهی در قیمت خودروهای داخلی و وارداتی رقم می‌زد. اما این بار ماجرا متفاوت بود؛ برخلاف سنت دیرینه‌ی بازار، خودروها نه‌تنها افزایش قیمت نداشتند، بلکه در مقیاس دلاری حتی ارزان‌تر هم شدند.
این اتفاق را می‌توان یکی از نقاط عطف در بازار خودرو ایران دانست. برای درک بهتر موضوع باید به سه عامل مهم توجه کرد: افزایش عرضه، کاهش تقاضا و محدودیت نقدینگی مردم.
۱. عرضه بی‌سابقه خودرو
وزارت صمت در دو سال اخیر سیاست خود را بر افزایش عرضه خودرو چه از مسیر تولید داخلی و چه از طریق واردات متمرکز کرده است. با باز شدن مسیر واردات و ورود پیوسته خودروهای خارجی به بازار، به‌ویژه در رده‌های قیمتی متنوع، عملاً بازار با حجم بالاتری از خودرو روبه‌رو شد. این روند باعث شد تعادل قدرت از فروشنده به سمت خریدار تغییر کند؛ به عبارت دیگر، دیگر این خریدار است که انتخاب بیشتری دارد و فروشنده برای فروش باید قیمت را رقابتی‌تر نگه دارد.
۲. افت تقاضا و کاهش توان خرید
از طرف دیگر، شرایط اقتصادی و افزایش شدید قیمت خودرو در ماه‌ها و سال‌های اخیر موجب شده نقدینگی مردم برای خرید کافی نباشد. بسیاری از خانوارها توان مالی لازم برای خرید خودرو را ندارند و این کاهش قدرت خرید مستقیماً تقاضای بازار را کاهش داده است. به علاوه، بخش مهمی از خریداران در گذشته خودرو را به عنوان یک کالای سرمایه‌ای می‌دیدند؛ ابزاری برای حفظ ارزش پول در برابر تورم و نوسان ارز. اما حالا که قیمت خودرو به نوسان دلار واکنش نشان نداده و عرضه در سطح بالایی برقرار است، نگاه سرمایه‌ای کم‌کم جای خود را به نگاه مصرفی داده است. خودرو بیشتر به جایگاه واقعی‌اش، یعنی وسیله‌ای برای حمل‌ونقل، بازگشته است.
۳. ثبات قیمت در برابر جهش ارز
نکته‌ی مهم این است که اگر قیمت خودرو را به دلار محاسبه کنیم، در همین بازه‌ی زمانی ۱۰ روزه، خودروها ارزان‌تر شده‌اند. برای مثال خودرویی که پیش از افزایش نرخ دلار حدود یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان قیمت داشت، معادل ۲۰ هزار دلار ارزش‌گذاری می‌شد. حالا همان خودرو با همان قیمت ریالی، در شرایط دلار ۱۰۷ هزار تومانی معادل حدود ۱۶ هزار و ۸۰۰ دلار است. این یعنی کاهش واقعی ارزش دلاری خودروها. چنین روندی در تاریخ بازار خودرو ایران کمتر مشاهده شده است.
۴. پیامدهای مثبت برای مصرف‌کننده
این اتفاق در نگاه اول خبر خوبی برای مصرف‌کنندگان است. خریدار می‌تواند با اطمینان بیشتری برای خرید برنامه‌ریزی کند، بدون اینکه نگران جهش ناگهانی قیمت در پی نوسان ارز باشد. ثبات نسبی، کاهش ارزش دلاری و کاهش فشار سرمایه‌ای بودن خودرو باعث شده بازار از حالت سفته‌بازی به سمت مصرف واقعی حرکت کند. این موضوع به ویژه برای کسانی که توان مالی محدود دارند، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند و دسترسی به خودرو را واقعی‌تر و عادلانه‌تر می‌کند.
۵. نقش سیاست‌گذاری
نمی‌توان از نقش سیاست‌گذاری وزارت صمت در این تغییر چشم پوشید. اصرار بر عرضه مستمر خودرو، چه از مسیر قرعه‌کشی و سامانه‌های فروش داخلی و چه با تسهیل واردات، مهم‌ترین عاملی بود که توانست بازار خودرو را از تبعیت کورکورانه از نرخ ارز جدا کند. این سیاست اگر تداوم داشته باشد، می‌تواند آینده‌ی متفاوتی برای بازار خودرو رقم بزند.
جمع‌بندی
افزایش شدید نرخ دلار در روزهای اخیر یادآور شکنندگی اقتصاد ایران بود، اما واکنش متفاوت بازار خودرو نشان داد که با سیاست‌گذاری درست و مدیریت عرضه می‌توان حتی در شرایط بی‌ثباتی ارزی، ثبات نسبی قیمت ایجاد کرد. کاهش توان خرید مردم و کاهش تقاضا، به همراه سیاست عرضه وزارت صمت، باعث شد قیمت خودرو در بازار داخلی ثابت بماند و ارزش دلاری آن کاهش یابد. این تغییر، هم به نفع مصرف‌کننده است و هم الگویی برای سایر بازارهاست که نشان می‌دهد چگونه می‌توان با ابزار عرضه و رقابت، از سفته‌بازی و التهاب قیمتی جلوگیری کرد.
