بر اساس گزارش و تحلیل جامع رسانه بلومبرگ، تحریم‌های گسترده غرب علیه ایران، زمینه را برای احیای یکی از قدیمی‌ترین شیوه‌های مبادله تجاری، یعنی تهاتر، فراهم کرده است. این رسانه در گزارش خود به بررسی یک شبکه تجاری پیچیده میان چین و ایران پرداخته که در آن، شرکت‌های خودروسازی چینی در ازای دریافت مس و روی از ایران، قطعات خودرو به این کشور صادر می‌کنند. این معامله که در قلب آن نام شرکت بزرگ خودروسازی «چری» دیده می‌شود، نمونه‌ای برجسته از چگونگی دور زدن محدودیت‌های مالی بین‌المللی و شکل‌گیری مسیرهای جدید تجاری در اقتصاد جهانی است.
خودروهای چینی در برابر مس ایران، بازگشت تهاتر در عصر تحریم‌ها
هنر باستانی تهاتر در حال بازگشت به عرصه تجارت جهانی است. هر چند ماه یک‌بار، محموله‌ای از قطعات خودرو شامل موتور و شاسی، از خط تولید کارخانه‌ای در یکی از شهرهای صنعتی چین واقع بر کرانه رود یانگ‌تسه خارج می‌شود. این قطعات برای مونتاژ اولیه به کارخانه‌ای دیگر فرستاده شده و به‌صورت قطعات نیمه‌منفصله (SKD) درآمد و سپس در کانتینرها بارگیری شده و به مقصد نهایی خود، یعنی ایران، ارسال می‌شوند.
اما بهای این خودروهای نیمه‌کاره با پول نقد پرداخت نمی‌شود؛ در عوض، آن‌ها با کانتینرهای مس و روی ایران مبادله می‌شوند تا خوراک صنعت عظیم فلزات چین را تأمین کنند.
تهاتر، راهکار دور زدن تحریم‌های غرب
این تجارت «خودرو در برابر فلزات» که جزئیات آن توسط چهار منبع آگاه برای بلومبرگ تشریح شده، نگاهی نادر به این واقعیت است که چگونه موج بی‌سابقه تحریم‌های غرب، سیستم تجارت جهانی را دچار فروپاشی کرده و به احیای هنر کهن تهاتر منجر شده است.
محور این تجارت تهاتری، مجموعه‌ای از شرکت‌های استان «آنهویی» در قلب صنعتی چین هستند که از جمله آن‌ها می‌توان به شرکت خودروسازی «چری» (Chery Automobile) و «گروه فلزات غیرآهنی تانگلینگ» (Tongling Nonferrous Metals Group)، یکی از شرکت‌های پیشرو در صنعت فلزات، اشاره کرد. چری ماه گذشته توانست با عرضه اولیه سهام خود در بورس هنگ‌کنگ، ۱.۲ میلیارد دلار سرمایه جذب کند.
شرکت چری که اکنون بزرگ‌ترین صادرکننده خودروهای چینی به جهان و یازدهمین شرکت بزرگ تولیدکننده خودروهای سواری در سطح جهانی است، با قطعات خود حلقه‌ای کلیدی در یک شبکه تجاری پیچیده ایجاد کرده است. در این شبکه، خودروها برای دور زدن مشکلات پرداخت ناشی از موج فزاینده تحریم‌های آمریکا، با فلزات و حتی بادام هندی تهاتر می‌شوند.
لازم به ذکر است که هیچ‌گونه شواهدی مبنی بر نقض تحریم‌ها توسط چری، تانگلینگ یا سایر شرکت‌های ذکرشده در این گزارش وجود ندارد. به گفته منابع آگاه که نخواستند نامشان فاش شود، این خودروساز مستقیماً با ایران تهاتر نمی‌کند، بلکه قطعات و فناوری خود را به شرکت دیگری در استان آنهویی می‌فروشد و آن شرکت پس از تبدیل آن‌ها به خودروهای نیمه‌منفصله، محموله‌ها را به ایران ارسال می‌کند.
تحریم‌های آمریکا و اروپا مشخصاً افراد و شرکت‌های این کشورها و هر کسی را که از ارزهای آن‌ها استفاده کند، هدف قرار می‌دهد. این بدان معناست که شرکت‌های چینی تا زمانی که معاملات خود را با ریال یا یوآن انجام دهند، می‌توانند بدون نقض تحریم‌ها به تجارت با ایران ادامه دهند. طبق قوانین چین، تجارت با ایران همچنان قانونی است.
نمایندگان شرکت‌های چری و تانگلینگ به درخواست‌های مکرر برای اظهارنظر در این باره پاسخی ندادند.
شرکت چری که اکنون بزرگ‌ترین صادرکننده خودروهای چینی به جهان و یازدهمین شرکت بزرگ تولیدکننده خودروهای سواری در سطح جهانی استچری؛ از ووهو تا بازارهای جهانی
چری از زمان تأسیس خود در سه دهه پیش، به یکی از داستان‌های موفقیت سیاست تجارت خارجی پکن در چارچوب «ابتکار کمربند و جاده» تبدیل شده و در کشورهایی از ایران و کوبا گرفته تا روسیه فعالیت می‌کند. این شرکت از سال ۲۰۲۲ در روسیه برای کسب عنوان بزرگ‌ترین شرکت خارجی از نظر درآمد، با شرکت «فیلیپ موریس» رقابت می‌کند. چری توانسته است استان زادگاه خود، یعنی آنهویی، را در نیمه اول سال ۲۰۲۵ به تولیدکننده شماره یک خودرو در چین تبدیل کرده و رؤیای تبدیل شهر «ووهو» به «دیترویت چین» را محقق سازد.
این شرکت در امیدنامه عرضه اولیه سهام خود اعلام کرده که تا پایان سال ۲۰۲۴ فعالیت تجاری خود را در ایران و کوبا متوقف کرده و متعهد شده است تا سال ۲۰۲۷ حجم تجارت خود در روسیه را به سطحی «ناچیز» کاهش دهد. در این سند آمده است که مشاور حقوقی شرکت، «هوگان لاولز»، ارزیابی کرده که فعالیت‌های این شرکت در کشورهای تحت تحریم «بیانگر یک فعالیت تحریمی اولیه یا نقض تحریم‌های اولیه آمریکا نیست و ریسک تحریم‌های ثانویه نسبتاً محدود است.»
با این حال، نکته قابل توجه این بود که تمام بانک‌های پیشرو در عرضه اولیه سهام چری، چینی بودند. این شرکت پیش‌تر بانک «جی‌پی مورگان چیس» را برای مشارکت در این معامله انتخاب کرده بود، اما این بانک آمریکایی پیش از امضای قرارداد رسمی، از همکاری کناره‌گیری کرد. به گفته سه منبع آگاه، جی‌پی مورگان به دلیل نگرانی‌هایی در مورد شفاف‌سازی‌های چری، از جمله معاملات تجاری این شرکت با کشورهای تحت تحریم، از این قرارداد خارج شد. نماینده جی‌پی مورگان از اظهارنظر در این مورد خودداری کرد.
دفتر سخنگوی وزارت امور خارجه چین اعلام کرد که از این تجارت اطلاعی ندارد، اما «به‌عنوان یک اصل، چین همواره با تحریم‌های یک‌جانبه و غیرقانونی مخالف بوده است. همکاری عادی میان کشورها و ایران در چارچوب قوانین بین‌المللی، منطقی، منصفانه و قانونی است و باید مورد احترام و حمایت قرار گیرد.»
خودروهای چینی در برابر مس ایران، بازگشت تهاتر در عصر تحریم‌ها تشدید تحریم‌ها و تولد یک تجارت کهن
چری برای اولین بار در سال ۲۰۰۴ با تأسیس یک شرکت با همکاری یک شریک محلی وارد بازار ایران شد. این شرکت مشترک که «شرکت مدیران خودرو» یا MVM نام گرفت، به محبوب‌ترین برند خودروی خارجی در کشور تبدیل شد.
برای سال‌ها، ایران مهم‌ترین بازار بین‌المللی چری بود. طبق یک امیدنامه اوراق قرضه داخلی، تا سال ۲۰۱۶، بیش از نیمی از فروش بین‌المللی این شرکت به ایران اختصاص داشت. «یین تونگ‌یو»، بنیان‌گذار چری، در مصاحبه‌ای در همان سال که رئیس‌جمهور چین، «شی جین پینگ» را در سفر دولتی به ایران همراهی می‌کرد، گفت: «من افتخار می‌کنم که خودروهای چری را در همه‌جای ایران می‌بینم. خودروهای چینی مانند سیستم راه‌آهن پرسرعت ما هستند: ارزش افزوده و کیفیت خوبی دارند، می‌توانند نماینده چین باشند و باید در خارج از کشور بازاریابی شوند.»
به گفته منابع آگاه، تجارت تهاتری با ایران حدود شش یا هفت سال پیش آغاز شد. این تغییر هم‌زمان با تشدید شدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران در دوره اول ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ بود. این تحریم‌ها که نتیجه خروج ترامپ از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ بود، دسترسی ایران به سیستم مالی جهانی را به شدت کاهش داد و پرداخت هزینه کالاهای وارداتی را برای شرکت‌های ایرانی دشوارتر کرد.
تجارت تهاتری با ایران حدود شش یا هفت سال پیش آغاز شد سازوکار تهاتر: از قطعات خودرو تا سنگ معدن
با تشدید محدودیت‌ها، شرکت‌های بزرگ دولتی چین، به‌ویژه آن‌هایی که شبکه‌های گسترده خارجی در بخش‌های مالی و غیره داشتند، بسیار محتاط شدند و تا حد زیادی از هرگونه معامله مستقیم با نهادهای ایرانی اجتناب کردند. در نتیجه، تجارت بین چین و ایران از طریق لایه‌های متعدد شرکت‌های پوششی انجام شد و این‌گونه بود که تجارت تهاتری «خودرو در برابر فلزات» با نقش‌آفرینی کلیدی دو شرکت دیگر از استان آنهویی آغاز شد.
یکی از این شرکت‌ها، گروه فلزات غیرآهنی تانگلینگ، یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های فلزات چین بود. این شرکت در شهر «تانگلینگ» - تنها ۹۰ کیلومتر دورتر از ووهو - مستقر است؛ شهری که اولین صنعت مس در چین مدرن در آن پایه‌گذاری شد. تانگلینگ با ایفای نقشی کلیدی در این تجارت تهاتری، به چین کمک کرد تا در یک بازار رقابتی فزاینده، به سنگ‌های معدنی غنی ایران دسترسی پیدا کند.
یکی از منابع آگاه گفت که این معامله برای فروش سالانه تا ۹۰ هزار دستگاه خودرو پیش‌بینی شده بود. چری قطعات و فناوری را به شرکت سومی در شهر «آنچینگ» در همان استان آنهویی عرضه می‌کند و این شرکت آن‌ها را معمولاً به‌صورت نیمه‌منفصله به ایران ارسال می‌نماید. پس از ورود به ایران، خودروها به‌صورت محلی مونتاژ شده و با برند MVM فروخته می‌شوند. در مقابل، معادل ارزش این خودروها، فلزات ایرانی - عمدتاً به‌صورت سنگ معدن فرآوری‌نشده و کنسانتره - به چین تحویل داده می‌شود، جایی که تیم تجاری تانگلینگ توزیع آن را به سایر شرکت‌های چینی واسطه‌گری می‌کند.
گروه فلزات غیرآهنی تانگلینگ، یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های فلزات چین بود احیای جهانی تهاتر در سایه تحریم‌ها
مبالغ درگیر در تهاتر خودرو در برابر فلزات - بر اساس محاسبات بلومبرگ، معادل صدها میلیون دلار - در مقایسه با کل صادرات حدوداً ۹ میلیارد دلاری چین به ایران در سال گذشته، نسبتاً اندک است. با این حال، این معاملات نشان‌دهنده احیای تجارت تهاتری است که توسط امواج پیاپی تحریم‌های غرب تحریک شده است.
در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، تجارت تهاتری نسبتاً رایج بود، زیرا تقسیمات سیاسی پرده آهنین و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به این معنی بود که ارزهای معتبر اغلب غیرقابل دسترس یا به‌سادگی وجود نداشتند.
با سلطه دلار بر جریان‌های تجاری جهانی، تجارت تهاتری در سه دهه گذشته از رونق افتاد. اما گسترش تحریم‌ها در سال‌های اخیر باعث افزایش استفاده از ارزهای مختلف و حتی تهاتر برای کالاهایی از روسیه، ونزوئلا، ایران و دیگر کشورها شده است. برای مثال، سریلانکا چای را با نفت ایران معامله کرده و اخیراً نیز پکن ۲ میلیون دلار قطعات خودرو در ازای پسته به ایران فرستاده است.
واردات خودرو در برابر صادرات مس دردسرهای تجارت با ایران برای عرضه اولیه سهام چری
برای چری، جریان تجاری با ایران و سایر کشورهای تحت تحریم، در ماه‌های اخیر که برای اولین عرضه عمومی سهام خود آماده می‌شد، دردسرهایی ایجاد کرده است.
با این حال، به گفته چندین منبع آگاه، هیچ بانک غربی رهبری عرضه اولیه سهام چری را بر عهده نداشت که بخشی از آن به دلیل نگرانی‌ها در مورد شفاف‌سازی فعالیت‌های این شرکت در کشورهای تحت تحریم، از جمله ایران، بود. همین مسئله باعث دلسردی برخی سرمایه‌گذاران بالقوه نیز شد.
در نهایت، چری ۵ درصد از سهام خود را در عرضه اولیه به فروش رساند و بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار منفرد که حدود یک‌هفتم از کل سهام عرضه‌شده را خریداری کرد، یک شرکت سرمایه‌گذاری دولتی چینی بود.
