۱. مقدمه: پارادایمهای نوین در روانکاری موتورهای احتراق داخلی
در عصر حاضر، مهندسی سطح و تریبولوژی (Tribology) بهعنوان علمی که به مطالعه اصطکاک، سایش و روانکاری میپردازد، نقشی بنیادین در طراحی و نگهداری موتورهای احتراق داخلی ایفا میکند. روغن موتور، که غالباً به عنوان خون در رگهای پیشرانه توصیف میشود، دیگر تنها یک ماده لغزنده برای کاهش اصطکاک نیست؛ بلکه یک سیال مهندسیشده پیچیده است که باید وظایف متعددی همچون انتقال حرارت، تعلیق ذرات آلاینده، خنثیسازی اسیدهای حاصل از احتراق، محافظت در برابر خوردگی و تأمین فشار هیدرولیکی برای عملگرهای مکانیکی را بهصورت همزمان انجام دهد. در اکوسیستم خودرویی ایران، جایی که تنوع تکنولوژیکی از موتورهای با طراحی دهه ۱۹۸۰ میلادی تا پیشرانههای توربوشارژ مدرن را شامل میشود، انتخاب روانکار مناسب به چالش پیچیدهای بدل شده است.
بحثبرانگیزترین دوگانه در بازار روانکارهای ایران، انتخاب بین دو استاندارد ویسکوزیته SAE 10W-40 و SAE 20W-50 است. این گزارش با هدف ارائه یک تحلیل عمیق، بیطرفانه و مبتنی بر دادههای فنی تدوین شده است تا با کالبدشکافی دقیق رفتار رئولوژیکی این سیالات، تأثیر آنها را بر مکانیزمهای حساس موتور نظیر تایپیتهای هیدرولیک، سیستمهای زمانبندی متغیر سوپاپ (CVVT) و یاتاقانهای توربوشارژر بررسی نماید. تحلیلهای ارائهشده در این سند، بر پایه مستندات فنی خودروسازان، استانداردهای بینالمللی API و SAE و شواهد تجربی جمعآوریشده از بازار ایران استوار است.
اهمیت این پژوهش زمانی دوچندان میشود که بدانیم استفاده نادرست از روغن موتور، عامل اصلی خرابیهای پرهزینه نظیر یاتاقان زدن، خرابی سرسیلندر و کاهش راندمان در خودروهای پرتیراژ داخلی است. علاوه بر این، شیوع روغنهای تقلبی در بازار و باورهای غلط سنتی در مورد رابطه دمای محیط و غلظت روغن، ضرورت وجود یک مرجع فنی جامع را ایجاب میکند.
مبانی شیمیفیزیک روانکارها و استانداردهای ویسکوزیته۲. مبانی شیمیفیزیک روانکارها و استانداردهای ویسکوزیته
برای درک صحیح تفاوت بین روغنهای ۱۰W-۴۰ و ۲۰W-۵۰، ابتدا باید مفاهیم بنیادین ویسکوزیته و رفتار سیال در شرایط تنش حرارتی و برشی را بررسی کنیم. ویسکوزیته یا گرانروی، مقاومت سیال در برابر جاری شدن است که تابعی از اصطکاک داخلی مولکولهای سیال میباشد. در موتورهای خودرو، روغن باید در طیف وسیعی از دماها، از لحظه استارت سرد در زمستان تا رانندگی پرفشار در گرمای تابستان، عملکردی پایدار داشته باشد.
۲.۱. رمزگشایی سیستم طبقهبندی SAE J300
انجمن مهندسین خودرو (SAE) استانداردی را تدوین کرده است که ویسکوزیته روغنها را در دو نقطه مرجع تعیین میکند. این سیستم چنددرجهای (Multi-grade) که با الگوی XW-Y شناخته میشود، رفتار رئولوژیکی روغن را توصیف میکند.
۲.۱.۱. ویسکوزیته پمپاژ در دمای پایین (W - Winter)
عدد قبل از حرف 'W' نشاندهنده قابلیت پمپاژ روغن و ویسکوزیته دینامیک آن در دماهای زیر صفر است (Cranking & Pumping Viscosity). این شاخص حیاتیترین عامل در حفاظت موتور در لحظه استارت است، زیرا بیشترین سایش موتور (حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد) در لحظات اولیه روشن شدن رخ میدهد که هنوز فیلم روغن بهطور کامل تشکیل نشده است.
گرید 10W: این روغنها باید در دمای منفی ۲۵ درجه سانتیگراد قابلیت پمپاژ داشته باشند و ویسکوزیته دینامیک آنها از حد مجاز استاندارد فراتر نرود. این ویژگی باعث میشود روغن در لحظه استارت به سرعت در کانالهای روانکاری جریان یابد و به یاتاقانها، میلسوپاپ و تایپیتها برسد.
گرید 20W: آستانه عملکردی این روغنها منفی ۱۵ درجه سانتیگراد است. در دماهای پایینتر، ساختار مولکولی این روغنها به شدت متراکم شده و حالتی شبیه به عسل یا گریس پیدا میکنند. این امر باعث میشود اویل پمپ (Oil Pump) نتواند با دبی کافی روغن را به سرسیلندر برساند که نتیجه آن سایش خشک قطعات در ثانیههای ابتدایی است.
۲.۱.۲. ویسکوزیته سینماتیک در دمای کاری (۱۰۰ درجه سانتیگراد)
عدد دوم (۴۰ یا ۵۰) بیانگر ویسکوزیته سینماتیک روغن در دمای ۱۰۰ درجه سانتیگراد است که دمای نرمال کاری اکثر موتورهای آبخنک محسوب میشود.
SAE 40: ویسکوزیتهای متعادل (حدود ۱۲.۵ تا ۱۶.۳ سانتیاستوکس) که تعادلی بهینه بین حفاظت از قطعات و کاهش اصطکاک هیدرودینامیکی ایجاد میکند. این گرید در اکثر موتورهای مدرن و نیمهمدرن (تولید سال ۲۰۰۰ به بعد) که تلورانسهای ساخت دقیقتری دارند، ترجیح داده میشود.
SAE 50: ویسکوزیتهای بالا (۱۶.۳ تا ۲۱.۹ سانتیاستوکس) که فیلم روغن ضخیمتری ایجاد میکند. این ضخامت لایه روغن برای موتورهای قدیمی با لقیهای زیاد (مانند پیکان یا موتورهای دهه ۱۹۸۰) مناسب است، اما در موتورهای جدید باعث افزایش اصطکاک داخلی سیال (Fluid Friction)، بالا رفتن دمای روغن و کاهش توان خروجی موتور میشود.
۲.۲. پایه روغن: معدنی در برابر سنتتیک
یکی دیگر از تفاوتهای بنیادین که معمولاً با ویسکوزیته همبستگی دارد، نوع روغن پایه (Base Oil) است.
روغنهای ۲۰W-۵۰: اکثر روغنهای موجود در بازار با این ویسکوزیته، بر پایه روغنهای معدنی (Mineral) گروه I یا II تولید میشوند. این روغنها ساختار مولکولی ناهمگن دارند و در برابر اکسیداسیون و حرارت بالا مقاومت کمتری نشان میدهند. پایداری حرارتی پایین باعث میشود زودتر تجزیه شده و لجن (Sludge) تشکیل دهند.
روغنهای ۱۰W-۴۰: این روغنها عمدتاً از نوع نیمهسنتتیک (Semi-Synthetic) یا تمام سنتتیک (Full Synthetic) با پایه گروه III هستند. فرآیند هیدروکراکینگ و سنتز شیمیایی باعث میشود مولکولهای روغن هماندازه و یکنواخت باشند که نتیجه آن پایداری حرارتی بالاتر، شاخص گرانروی (VI) بهتر و مقاومت بیشتر در برابر تبخیر است.
۳. تحلیل فنی تأثیر ویسکوزیته بر مکانیزمهای پیشرفته موتور
تفاوت بین ۱۰W-۴۰ و ۲۰W-۵۰ تنها در ضخامت لایه روغن نیست؛ بلکه تأثیر عمیقی بر عملکرد سیستمهای هیدرولیکی وابسته به روغن دارد. در ادامه به بررسی سه مکانیزم اصلی که متأثر از ویسکوزیته هستند میپردازیم.
۳.۱. سیستم تایپیتهای هیدرولیک (Hydraulic Lash Adjusters - HLA)
موتورهای مدرن مانند TU5 (پژو ۲۰۶) و EF7 (موتور ملی) مجهز به تایپیتهای هیدرولیک یا استکان تایپیت هستند که وظیفه حذف لقی سوپاپها را بهصورت خودکار بر عهده دارند. این قطعات دارای محفظهای کوچک و سوپاپهای یکطرفه بسیار ظریف هستند.
چالش با روغن ۲۰W-۵۰: ویسکوزیته بالای روغن ۲۰W-۵۰، به ویژه در لحظات اولیه کارکرد موتور، مانع از پر شدن سریع محفظه فشار تایپیت میشود. این پدیده باعث میشود که تایپیت نتواند لقی بین میلسوپاپ و ساق سوپاپ را پر کند. نتیجه این امر، شنیده شدن صدای "چقچق" یا "تیکتیک" در هنگام سرد بودن موتور است. تداوم این وضعیت منجر به ضربات مکانیکی مکرر به تایپیت و میلسوپاپ شده و باعث کچل شدن بادامکها و خرابی کامل تایپیت میگردد.
عملکرد ۱۰W-۴۰: روغن ۱۰W-۴۰ به دلیل سیالیت بهتر، بلافاصله پس از استارت وارد مجاری ریز تایپیت شده و فشار لازم را تأمین میکند. این امر موجب کارکرد نرم و بیصدای موتور و افزایش طول عمر قطعات سرسیلندر میشود.
۳.۲. سیستم زمانبندی متغیر سوپاپها (CVVT / VVT)
موتورهایی مانند EF7 و TU5P مجهز به سیستم CVVT هستند که زمان باز و بسته شدن سوپاپها را بر اساس دور موتور تغییر میدهد. این سیستم توسط یک شیر برقی کنترل روغن (OCV) و یک دنده فیزر (Phaser) عمل میکند.
مکانیسم اثر: شیر OCV دارای مجاری بسیار باریک و فیلترهای توری میکرونی است. ECU با ارسال سیگنال به شیر برقی، مسیر روغن را به سمت محفظههای آوانس یا ریتارد فیزر باز میکند. سرعت عمل این سیستم مستقیماً به ویسکوزیته روغن وابسته است.
اختلال عملکرد با روغن غلیظ: استفاده از روغن ۲۰W-۵۰ باعث کندی پاسخدهی سیستم CVVT میشود. روغن غلیظ نمیتواند با سرعت کافی از مجاری شیر برقی عبور کند تا تغییر زاویه میلسوپاپ را انجام دهد. این تأخیر باعث میشود که تایمینگ سوپاپها با درخواست ECU هماهنگ نباشد که منجر به افت شتاب، افزایش مصرف سوخت و در برخی موارد روشن شدن چراغ چک با کدهای خطای مربوط به تایمینگ میشود.
۳.۳. توربوشارژر و پدیده LSPI
در موتورهای توربوشارژ مانند EF7-TC (دنا پلاس توربو) و M15-TC (شاهین)، شفت توربو با سرعتهای دورانی بسیار بالا (تا ۱۵۰,۰۰۰ دور در دقیقه) میچرخد و یاتاقانهای آن توسط لایه نازکی از روغن شناور و خنک میشوند.
انتقال حرارت: توربوشارژر توسط گازهای خروجی اگزوز که دمای بسیار بالایی دارند به گردش در میآید. روغن موتور وظیفه حیاتی خنککاری شفت توربو را بر عهده دارد. روغنهای معدنی و غلیظ (مانند ۲۰W-۵۰) در دماهای بالای توربو دچار شکست حرارتی شده و به کربن سخت (کک) تبدیل میشوند. این رسوبات کربنی مجاری روغن توربو را مسدود کرده و باعث نرسیدن روغن و گریپاژ ناگهانی شفت توربو میشوند.
پدیده LSPI: یکی از خطرات جدی در موتورهای توربو تزریق مستقیم و حتی پورتاینجکشن مدرن، پدیده "احتراق زودرس در دور پایین" (Low Speed Pre-Ignition) است. این پدیده مخرب میتواند باعث شکستن پیستونها شود. روغنهای جدید با استاندارد API SN PLUS و API SP دارای فرمولاسیون شیمیایی خاصی (کاهش کلسیم و افزایش منیزیم در مواد شوینده) هستند که از LSPI جلوگیری میکنند. اکثر روغنهای ۲۰W-۵۰ موجود در بازار دارای سطوح کیفی قدیمی (SL/SJ) هستند و فاقد این محافظت میباشند.
۴. بررسی تفصیلی خودروهای ناوگان ایران
در این بخش، با تمرکز بر محبوبترین موتورهای موجود در بازار ایران، راهنمای دقیقی برای انتخاب روغن موتور ارائه میشود.
۴.۱. خانواده موتور TU5 (پژو ۲۰۶، ۲۰۷، رانا، پارس، تارا)
موتور TU5 با حجم ۱.۶ لیتر و ۱۶ سوپاپ، یکی از حساسترین موتورها نسبت به کیفیت روغن است.
توصیه فنی: تمامی منابع فنی و تجربیات مکانیکها بر استفاده انحصاری از روغن ۱۰W-۴۰ با سطح کیفی SL، SM یا SN تأکید دارند. استفاده از روغن ۲۰W-۵۰ در این موتور "سم مهلک" تلقی میشود و عامل اصلی خرابی تایپیتها و افت فشار روغن در سرسیلندر است.
چالش کم کردن روغن: برخی مالکان برای مقابله با کاهش سطح روغن در TU5 به اشتباه به سراغ ۲۰W-۵۰ میروند. این کار شاید بهصورت موقت نشت یا تبخیر را کم کند، اما به قیمت نابودی سرسیلندر تمام میشود. راهکار صحیح، استفاده از روغن ۱۰W-۴۰ با کیفیت بالاتر (برندهای معتبر با تبخیر کمتر) و بررسی سلامت کاسهنمد ساق سوپاپ است.
۴.۲. خانواده موتور EF7 (سمند، سورن، دنا)
موتور ملی EF7 دارای سیستم CVVT و ماژول روغن پیشرفته است. این موتور دارای اویل ماژول (خنککن روغن) است که تبادل حرارتی روغن و آب را انجام میدهد.
موتور EF7 تنفس طبیعی: بهترین گزینه برای این موتور روغن ۱۰W-۴۰ با سطح کیفی SL به بالا است. ویسکوزیته ۲۰W-۵۰ باعث فشار مضاعف به اویل ماژول و افزایش ریسک نشتی روغن و اختلال در سیستم CVVT میشود.
موتور EF7 توربو (دنا پلاس): حساسیت این موتور بسیار بالاست. برای حفاظت از توربو، استفاده از روغن ۱۰W-۴۰ یا ۵W-۴۰ تمام سنتتیک با استاندارد SN یا SN Plus الزامی است. استفاده از روغنهای با کیفیت پایین یا ویسکوزیته نامناسب، عمر توربو را بهشدت کاهش میدهد.
۴.۳. خانواده پراید (موتور M13) و تیبا/ساینا/کوییک (موتور M15)
داستان انتخاب روغن برای محصولات سایپا دارای یک مرزبندی تاریخی دقیق است: استاندارد آلایندگی یورو ۴.
پراید یورو ۲ و قدیمی (مدل ۹۱ و قبل): این موتورها دارای طراحی قدیمیتر و پیستونهایی با کلیرانس (Clearance) بیشتر بودند. برای این مدلها، روغن ۲۰W-۵۰ گزینهای مناسب، اقتصادی و کارآمد است که به خوبی فضای خالی بین قطعات را پر کرده و فشار روغن را حفظ میکند.
پراید یورو ۴ و خانواده X200 (تیبا، ساینا، کوییک): با ارتقای موتور به استاندارد یورو ۴ (موتور HP+)، تغییراتی در متالورژی پیستونها، رینگها و سیستم سوپاپها (در مدلهای هیدرولیک) ایجاد شد. سایپا صراحتاً برای این موتورها روغن ۱۰W-۴۰ با سطح کیفی SJ یا SL را توصیه کرده است. استفاده از ۲۰W-۵۰ در این خودروها باعث سفتی حرکت موتور، افزایش مصرف سوخت و استهلاک بیدلیل میشود.
۴.۴. خانواده موتور XU7 و XU7P (پژو ۴۰۵، پارس، سمند)
موتور XU7 (قدیمی): این موتور ۸ سوپاپ که طراحی آن به دهه ۸۰ میلادی باز میگردد، با روغن ۲۰W-۵۰ سازگاری خوبی دارد، بهویژه در مناطق گرمسیر و کارکردهای بالا. با این حال، استفاده از ۱۰W-۴۰ در زمستان برای این موتور نیز مفید است و استارت نرمتری را فراهم میکند.
موتور XU7P (پلاس): نسخه بهینهشده این موتور که در پژو پارس سال جدید و وانت آریسان ۲ نصب شده، دارای تغییرات ساختاری است و ایرانخودرو برای آن روغن ۱۰W-۴۰ (و حتی 0W-20 در برخی مستندات اولیه که بعداً اصلاح شد) را توصیه کرده است. برای XU7P نباید از ۲۰W-۵۰ استفاده شود زیرا سیستم روانکاری آن برای روغنهای رقیقتر بهینهسازی شده است.
تحلیل شرایط اقلیمی: افسانه "روغن غلیظ برای هوای گرم" ۵. تحلیل شرایط اقلیمی: افسانه "روغن غلیظ برای هوای گرم"
یکی از ریشهدارترین باورهای غلط در فرهنگ نگهداری خودرو در ایران، بهویژه در استانهای جنوبی مانند خوزستان، بوشهر و هرمزگان، این است که "چون هوا گرم است، باید روغن ۲۰W-۵۰ یا حتی ۵۰ تکدرجه ریخت تا آب نشود." این باور از نظر علمی و مهندسی برای خودروهای مدرن مردود است.
۵.۱. ترمودینامیک موتور و سیستم خنککاری
موتورهای مدرن دارای سیستم خنککاری مداربسته با ترموستات و فنهای الکتریکی قدرتمند هستند. هدف این سیستم، تثبیت دمای مایع خنککننده در محدوده ۸۵ تا ۹۵ درجه سانتیگراد است، مستقل از اینکه دمای محیط منفی ۱۰ درجه باشد یا مثبت ۵۰ درجه. دمای روغن موتور معمولاً ۱۰ تا ۱۵ درجه بالاتر از دمای آب است (حدود ۱۰۰ تا ۱۱۰ درجه). بنابراین، دمای عملیاتی روغن در یک موتور سالم در تابستان اهواز تفاوت فاحشی با تابستان تبریز ندارد.
۵.۲. استارت سرد در تابستان
حتی در گرمترین روزهای تابستان خوزستان، دمای موتور در هنگام صبح (مثلاً ۴۰ درجه سانتیگراد) بسیار پایینتر از دمای کاری ۱۰۰ درجه است. در دمای ۴۰ درجه، ویسکوزیته روغن ۲۰W-۵۰ همچنان بسیار بالاتر از حد ایدهآل برای روانکاری سریع است. استفاده از روغن ۲۰W-۵۰ باعث میشود در هر بار استارت زدن، فشار زیادی به اویل پمپ وارد شود و روغن با تأخیر به سرسیلندر برسد.
۵.۳. پایداری حرارتی به جای غلظت اولیه
آنچه در مناطق گرمسیر اهمیت حیاتی دارد، پایداری روغن در برابر شکست حرارتی است، نه غلظت اولیه آن. روغنهای ۱۰W-۴۰ نیمهسنتتیک یا تمام سنتتیک، پیوندهای مولکولی قویتری نسبت به روغنهای معدنی ۲۰W-۵۰ دارند. در دمای بالا و فشارهای شدید، روغن ۱۰W-۴۰ باکیفیت، خاصیت روانکاری خود را بهتر از یک روغن ۲۰W-۵۰ معدنی حفظ میکند. روغن معدنی در گرمای زیاد زودتر اکسید شده و لجن تولید میکند. نتیجهگیری اقلیمی: برای خودروهایی مانند TU5، EF7 و پراید یورو ۴، حتی در مناطق گرمسیر نیز باید از روغن ۱۰W-۴۰ استفاده شود. روغن ۲۰W-۵۰ تنها برای خودروهای کاربراتوری قدیمی، موتورهای فرسوده که روغنسوزی دارند، یا خودروهایی که سیستم خنککاری ضعیفی دارند قابل توجیه است.
بازار روانکارها: چالش اصالت و راهنمای خرید ۶. بازار روانکارها: چالش اصالت و راهنمای خرید
بازار روغن موتور ایران با چالش بزرگ کالاهای تقلبی (Counterfeit Oils) مواجه است. سودجویان با جمعآوری روغنهای سوخته، تصفیه شیمیایی آنها با اسید (بدون افزودن ادتیوهای ضروری) و بستهبندی در قوطیهای برندهای معتبر، خسارات جبرانناپذیری به مصرفکنندگان وارد میکنند.
۶.۱. استراتژیهای تشخیص روغن اصلی
برای اطمینان از اصالت روغن، مصرفکنندگان باید از مکانیزمهای کنترلی چندلایه استفاده کنند.
۶.۱.۱. سامانه پیامکی اصالت (Reliable Verification)
معتبرترین روش برای تأیید اصالت روغنهای تولید داخل (نظیر بهران، ایرانول، سپاهان)، استفاده از سامانه هوشمند سازمان ملی استاندارد است.
روش کار: کد ۱۰ رقمی درج شده در زیر علامت استاندارد روی قوطی روغن را به سامانه ۱۰۰۰۱۵۱۷ پیامک کنید.
پاسخ سامانه: سامانه بلافاصله اطلاعاتی شامل نام فرآورده، نام واحد تولیدی، استان محل تولید و وضعیت اعتبار پروانه استاندارد را ارسال میکند. عدم دریافت پاسخ یا عدم تطابق اطلاعات، نشانه قطعی تقلبی بودن محصول است.
۶.۱.۲. بازرسی فیزیکی و حسی
کیفیت بستهبندی: روغنهای اصلی دارای گالنهای باکیفیت بدون پلیسه، لیبلهای با چاپ شفاف و دقیق و درپوشهای پلمپ شده با فویل آلومینیومی دارای لوگوی شرکت هستند. هرگونه آثار چسبکاری، شل بودن درب یا کیفیت پایین چاپ باید شکبرانگیز باشد.
بوی روغن: روغن موتور نو و اصلی بوی ملایم و خاصی دارد. روغنهای تقلبی و تصفیه دوم معمولاً بوی تند سوختگی، گازوئیل یا بوی اسید میدهند.
شفافیت و رنگ: روغن باید کاملاً شفاف و عاری از هرگونه ذره معلق باشد. رنگ روغن معمولاً زرد طلایی یا کهربایی روشن است. تیرگی بیش از حد یا کدورت نشانه کیفیت پایین است.
۶.۲. تحلیل برندهای برتر ایرانی
به دلیل تحریمها و وفور نمونههای تقلبی برندهای خارجی (مانند کاسترول، توتال، الف)، کارشناسان توصیه میکنند از برندهای معتبر داخلی استفاده شود که کنترل کیفیت قابل قبولی دارند و ریسک تقلبی بودن آنها در صورت خرید از نمایندگی کمتر است.
جدول مقایسه ای محصولات برندهای ایرانی:
| برند | محصول ۱۰W-۴۰ | محصول ۲۰W-۵۰ | سطح کیفی و کاربرد |
| بهران | Super Pishtaz 10W-40 | Super Pishtaz 20W-50 | پرفروشترین برند بازار. مدل سوپر پیشتاز ۱۰W-40 برای TU5 و EF7 استاندارد است. مدلهای "رانا" و "رانا پلاس" کیفیت بالاتر (SM/SN) دارند. |
| ایرانول | Racing 10W-40 | 12000 / 16000 | مدل Racing با سطح کیفی SL بسیار محبوب برای پژو ۲۰۶ و ۴۰۵ است. مدل Ronia و Ronia Plus (5W-30/SN) برای دنا پلاس توربو و خودروهای جدید عالی هستند. |
| سپاهان (اسپیدی) | Platinum / Europium | Super Power | مدل Europium ۱۰W-40 انتخابی اقتصادی و باکیفیت برای پراید یورو ۴ و تیبا است. پلاتینیوم کیفیت بالاتری دارد. |
| نفت پارس | Pars Paya / Super Paya | Pars Paya 20W-50 | برند قدیمی و معتبر. روغن پارس پایا ۲۰W-50 برای موتورهای XU7 قدیمی و پراید یورو ۲ عملکرد خوبی دارد. |
۷. روغنهای مخصوص کارکرد بالا (High Mileage) و مدیریت روغنریزی
با افزایش سن ناوگان خودرویی، بسیاری از موتورها دچار فرسودگی رینگها و خشک شدن کاسهنمدها میشوند که منجر به روغنریزی و کاهش سطح روغن میگردد. راهکار سنتی و اشتباه، استفاده از روغن غلیظ ۲۰W-۵۰ است. راهکار مدرن، استفاده از روغنهای High Mileage است.
۷.۱. تکنولوژی روغنهای High Mileage
این روغنها دارای فرمولاسیون ویژهای هستند: نرمکننده واشر (Seal Conditioners): مواد شیمیایی که باعث تورم کنترلشده و بازیابی خاصیت ارتجاعی واشرها و کاسهنمدها میشوند و نشتی روغن را متوقف میکنند. شویندههای قویتر: برای پاک کردن رسوبات و لجنهای انباشته شده در موتورهای قدیمی. افزودنیهای ضد سایش بیشتر: برای محافظت از قطعاتی که لقی آنها افزایش یافته است. استفاده از این روغنها (مانند نمونههای والوالین مکسلایف یا محصولات مشابه داخلی در صورت وجود) به جای تغییر ویسکوزیته، راهکاری علمی برای حفظ سلامت موتور TU5 یا EF7 پیر است.
۷.۲. مکملهای روغن (Additives)
آیا باید به روغن موتور مکمل اضافه کرد؟ پاسخ کوتاه برای روغنهای باکیفیت امروزی خیر است. بستههای افزودنی روغنهای معتبر (مانند بهران سوپر پیشتاز یا ایرانول ریسینگ) بهصورت دقیق بالانس شدهاند. افزودن مکملهای متفرقه میتواند تعادل شیمیایی روغن را برهم زده و باعث تشکیل رسوب شود. تنها در موارد خاص مانند روغنسوزی شدید یا نشتی، استفاده از مکملهای نشتگیر (Stop Leak) معتبر میتواند بهعنوان راهکار موقت استفاده شود.
نتیجهگیری و راهنمای عملیاتی انتخاب روغن ۸. نتیجهگیری و راهنمای عملیاتی انتخاب روغن
بر اساس تحلیل جامع فوق، ماتریس تصمیمگیری نهایی برای مالکان خودرو در ایران به شرح زیر تدوین میگردد. این جدول با فرض سلامت موتور و شرایط رانندگی ترکیبی تنظیم شده است.
جدول جامع انتخاب روغن موتور برای خودروهای ایران
| مدل خودرو / نوع موتور | ویسکوزیته پیشنهادی | سطح کیفی (API) | نکات حیاتی و فنی |
| پژو ۲۰۶، ۲۰۷، رانا، پارس (TU5) | 10W-40 | SL, SM, SN | اکیداً ۱۰W-40. استفاده از ۲۰W-50 باعث خرابی تایپیتها میشود. |
| دنا پلاس توربو، شاهین (Turbo) | 10W-40 یا 5W-40 | SN, SP | استاندارد SN/SP برای جلوگیری از پدیده ناک و LSPI الزامی است. |
| سمند EF7، دنا معمولی (EF7) | 10W-40 | SL, SM, SN | حساسیت سیستم CVVT به غلظت روغن؛ ۲۰W-50 ممنوع. |
| پراید (یورو ۴ - مدل ۹۲ به بالا) | 10W-40 | SJ, SL | پیستونهای HP+ برای روغن ۱۰W-40 طراحی شدهاند. |
| تیبا، ساینا، کوییک (M15) | 10W-40 | SL, SM | مشابهسازی با پراید یورو ۴؛ ۲۰W-50 باعث کاهش شتاب میشود. |
| پژو ۴۰۵، پارس، سمند (XU7) | 20W-50 | SL, SJ | در تابستان ۲۰W-50 مناسب است؛ در زمستان ۱۰W-40 توصیه میشود. |
| پژو پارس سال جدید (XU7P) | 10W-40 | SL, SM, SN | موتور بهینهشده XU7P نیاز به روغن ۱۰W-40 دارد. |
| پراید قدیمی (یورو ۲ / کاربرات) | 20W-50 | SG, SJ | به دلیل لقیهای بیشتر قطعات، ۲۰W-50 گزینه بهتری است. |
۸.۱. زمان تعویض روغن (Oil Drain Interval)
با توجه به ترافیک سنگین شهری در کلانشهرهای ایران و کیفیت متغیر سوخت، کیلومتر کارکرد معیار دقیقی نیست. خودرو در ترافیک درجا کار میکند و ساعت کارکرد موتور بالا میرود در حالی که کیلومترشمار ثابت است.
روغنهای معدنی (۲۰W-۵۰): تعویض هر ۴۰۰۰ تا ۵۰۰۰ کیلومتر یا هر ۳ ماه.
روغنهای نیمهسنتتیک (۱۰W-۴۰): تعویض هر ۶۰۰۰ تا ۷۰۰۰ کیلومتر یا هر ۶ ماه.
فیلتر روغن: تعویض فیلتر روغن در هر بار تعویض روغن الزامی است تا از آلودگی مجدد روغن نو جلوگیری شود.
در نهایت، سرمایهگذاری بر روی روغن موتور باکیفیت و متناسب با تکنولوژی موتور، کمهزینهترین بیمه برای سلامت خودرو و پیشگیری از تعمیرات چند ده میلیون تومانی است. مالکان خودرو باید با عبور از باورهای سنتی و تکیه بر دانش فنی روز، انتخابی هوشمندانه داشته باشند.
