یکی از بدترین مسائلی که ممکن است هنگام رانندگی با آن مواجه شوید، قفل شدن گیربکس دستی یا جا نرفتن دنده است. ممکن است در اتوبان باشید و یا در ترافیک که با این مشکل مواجه شوید، اما به‌هرحال این موضوع هم خطرناک و هم اعصاب خردکن است.
اگر این مشکل موقت باشد با گرفتن کلاچ و اندکی تلاش میتوانید خیلی زود آن را رفع کنید، اما اگر مسئله جدی باشد احتمالاً به دردسر افتادهاید و برای رفع آن باید به مکانیک مراجعه کنید. در این مقاله از مجله خودرو بانک قصد داریم به دلایل قفل شدن گیربکس دستی یا جعبه‌دنده دستی بپردازیم. اگر شما نیز حین رانندگی با قفل شدن گیربکس دستی مواجه شدهاید و می‌خواهید دلایل آن را بدانید، حتماً تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
نحوه عملکرد گیربکس دستیگیربکس دستی چگونه کار میکند؟
جعبهدندههای دستی شامل تعدادی از چرخ‌دنده‌ها هستند که به یک شفت ورودی و یک شفت خروجی متصل میشوند. این جعبه‌دنده از طریق دوشاخه تعویض دنده و اهرم تعویض دنده در اختیار راننده قرار میگیرد. همان‌طور که راننده اهرم را از دندهای به دنده دیگر تغییر میدهد، این تغییر دنده در داخل گیربکس با شفت خروجی درگیر میشود. همگام سازها یا هماهنگ‌کننده‌ها یکی دیگر از بخشهای جعبهدندههای دستی مدرن هستند. هنگامی که اهرم تعویض دنده را از دندهای به دنده دیگر تغییر میدهید، هماهنگ‌کننده‌ها به سازگاری و هماهنگی اختلاف سرعت بین یک دنده و دنده دیگر کمک میکنند.
دندههای کمتر، گشتاور بیشتری ارائه میدهند، اما برای سرعت چرخ معین به‌سرعت موتور بالاتری نیاز دارند. برای شتاب گرفتن، دندههای پایین‌تر بسیار مناسب هستند. دندههای بالاتر گشتاور بسیار کمتری ارائه میدهند، اما چرخها را چندین بار برای سرعت گرفتن موتور میچرخانند. دندههای سبک کمک میکنند مصرف سوخت کاهش یابد و خودرو به حداکثر سرعت خود برسد.
اغلب جعبهدندههای دستی، یک دنده نسبتاً نزدیک به یک به یک ارائه میدهند. به‌عبارت‌دیگر شفت ورودی متصل به موتور و محور خروجی متصل به چرخها، تقریباً با سرعت برابری میچرخند. در خرید خودرو از طریق ثبت نام ایران خودرو حتماً جعبهدندههای دستی خودرو را چک کنید و از سلامت آن اطمینان حاصل کنید.
تعویض دنده سخت یا قفل شدن گیربکس دستی، اغلب به علت مشکلاتی در سیستم دنده، سنکرون‌ها و تنظیم کلاچ مربوط میشود. در این قسمت دلایلی که باعث قفل‌کردن گیربکس دستی میشوند را ذکر خواهیم کرد که عبارت‌اند از:
• آسیب‌دیدگی سیلندر اصلی
• کاهش روغن کلاچ
• آسیب‌دیدگی دندهها
• آسیب‌دیدگی آستین توپی
• آسیب‌دیدگی حلقه همگام ساز (سنکرونایزر)
• سطح پایین روغن گیربکس یا روغن دنده
• کابل شیفتر نامناسب
که در ادامه مقاله به شرح مبسوط هر یک از این دلایل خواهیم پرداخت.
۱. آسیب‌دیدگی سیلندر اصلی
سیستم کلاچ از اجزای مختلفی تشکیل شده است. سیلندر اصلی کلاچ، کاور کلاچ یا همان صفحه فشار، سیلندر غلاف، دوشاخه آزادکننده و یاتاقان رها کننده کلاچ یا یاتاقان پرتاب از اجزای اصلی سیلندر اصلی هستند. آسیب‌دیدگی سیلندر اصلی از مهم‌ترین مشکلات فنی خودرو است. اگر هرکدام از این قطعات آسیب دیده باشد، به‌خصوص اگر سیلندر اصلی کلاچ یا سیلندر اسلیو آسیب دیده باشد، ممکن است در تعویض دنده مشکل داشته باشید یا اصطلاحاً دنده گیر کند.
۲. کاهش روغن کلاچ
اکثر سیستمهای کلاچ مانند سیستم ترمز از مایع هیدرولیک برای انتقال نیرویی که در کابین از طریق پدال وارد میکنید، استفاده میکنند. این نیرو به شاخک کلاج فشار وارد میکند و سپس فنرهای صفحه فشار را فشار میدهد و این کلاچ را جدا میکند.
اگر روغن کلاچ کم شده باشد، نمیتوانید این نیرو را به‌درستی از پدال منتقل کنید. کلاچها برای کلید روشن و خاموش طراحی نشدهاند. اگر روغن کلاچ شما کم باشد، ممکن است که کلاچ در یک نقطه به طور ناگهانی قفل کند و درگیرشدن را سخت کند. این اتفاق میتواند باعث معطلی شما و تأخیر در حرکت پس از سبزشدن چراغ راهنما شود. اگر روغن کلاچ صفر شده باشد، ممکن است حتی نتوانید خودرو را یک متر هم به حرکت درآورید.
۳. آسیب‌دیدگی دندهها
سیستم جعبه‌دنده دستی متشکل از چندین دنده است: دنده یک، دنده دو، دنده سه، دنده چهار، دنده پنج، دنده عقب و حتی گاهی اوقات دنده شش یا حتی دنده هفت. یک دنده توپی نیز وجود دارد که بین دنده یک و دنده دو، سپس دنده سه و دنده چهار قرار میگیرد. طبیعتاً اگر یکی از این دندهها آسیب ببیند یا فرسوده شود، ممکن است در تعویض آنها دچار مشکل شوید.
۴. آسیب‌دیدگی آستین توپی
هنگامی که دنده توپی بین چرخ‌دنده‌های اصلی پل میشود، آستین توپی یا توپی هماهنگ‌کننده ابزاری است که در واقع این چرخ‌دنده‌ها را درگیر میکند. بسته به مکانی که دنده عوض شده است، میتواند به راست یا چپ حرکت کند. آستین توپی کمک میکند تا دندههای دنده توپی با دندانههای حلقه به طور کامل هماهنگ شوند. اگر آستین توپی فرسوده شود یا آسیب ببیند، همگام‌سازی صورت نمیگیرد و این باعث رخ‌دادن مشکلات زیادی از جمله گیرکردن جعبه‌دنده میشود.
ساختار و عملکرد •حلقه همگام ساز (سنکرونایزر) ۵. آسیب‌دیدگی حلقه همگام ساز (سنکرونایزر)
حلقه همگام ساز دندانههای کوچک زیادی دارد که به آستین توپی اجازه میدهد که آن را به‌راحتی درگیر کند؛ بنابراین میتواند به یکی از دندههای اصلی منتقل شود. زمانی که به یک دنده سبکتر میروید و سرعتها در یک راستا نیستند، همگام سازها کار هم‌راستاسازی سرعتها را انجام میدهند.
اگر حلقه همگام ساز آسیب دیده یا ساییده شده باشد، نمیتواند با آستین توپی درگیر شود. در نتیجه، شما با مشکل تعویض دنده و قفل شدن جعبه‌دنده مواجه خواهید شد. در بسیاری از مواقع میتوانید با اندکی کارکردن با شیفتهای خود، مشکلات همگام‌سازی را کاهش دهید. سعی نکنید که به جعبه‌دنده فشار وارد کنید، بلکه باحوصله کلاچ را فشار دهید و به دنده دیگر بروید. با این کار مشکلات به حداقل میرسند و همگام ساز وظیفهاش را به‌خوبی انجام میدهد.
کم شدن روغن کلاچ و قفل شدن گیربکس ۶. سطح پایین روغن گیربکس یا روغن دنده
شستن جعبه‌دنده و تعویض روغن آن یا روغن دنده در فاصله زمانی توصیه شده توسط تولیدکننده، اهمیت بالایی دارد. اگر علائم سوختگی روغن جعبه‌دنده را مشاهده کردید و آن را تعویض نکرده و یا اجازه نشت کردن به آن دادید، باید منتظر قفل شدن گیربکس و تعویض نشدن دندههای خودروی خود باشید، چرا که در این شرایط روغن کافی به سیستم گیربکس نمیرسد. روغن گیربکس مسئله کم‌اهمیتی نیست که بتوانید نادیدهاش بگیرید. کاهش سطح روغن گیربکس نه‌تنها تعویض دنده را سخت‌تر میکند، بلکه باعث میشود صداهای عجیب‌وغریب تیزی به گوش شما برسد که نشان‌دهنده آسیب‌دیدگی سیستم گیربکس است؛ بنابراین در این‌گونه مواقع سطح روغن گیربکس را فول کرده و از نشت نکردن آن اطمینان حاصل کنید.
کابل شیفتر و نقش آن در قفل شدن گیربکس ۷. کابل شیفتر نامناسب
بسیاری از خودروها به علت تنظیمات و ترکیب‌شدن، دنده مستقیم ندارند. این بدان معناست که گیربکس و شیفتر در دو قسمت متفاوت خودرو قرار دارند. در ساخت این خودروها از یک کابل شیفتر برای اتصال اهرم دنده و دوشاخه گیربکس انتقال استفاده میشود. اگر کابل شیفتر شما کشیده یا نامناسب باشد، ممکن است قراردادن ماشین در دنده باعث ایجاد مشکل شود. میتوان به‌سادگی کابل را کشید یا آن را تعویض کرد تا مشکلاتی همچون افتادن گیربکس و قفل شدن آن رخ ندهد.
حتماً یک چک لیست خودرو قبل از سفر تهیه کرده و در داشبورد خودروی خود نگهداری کنید و موارد بالا را در این چک لیست ذکر کنید تا هنگام چک کردن مشکلات فنی خودرو ، این موارد را نیز حتماً چک کنید.
تعمیر مشکل گیربکس
۱. مسیری که قصد دارید برای تعمیر جعبه‌دنده دستی خود طی کنید به این بستگی دارد که کدام مورد علت مشکل در تعویض دنده است. اگر در قسمت کلاچ هوا وجود دارد و یا این که به تنظیم پدال کلاچ نیاز است، شانس آوردهاید، چرا که این ارزانترین مشکل است.
۲. تخلیه کلاچ مشابه با ترمزهای دیسکی است. شما یک پیچ تخلیه دارید که باید باز شود و به یک کمکی نیاز دارید که برای پمپاژ کردن پدال کلاچ به شما کمک کند.
۳. اگر گیربکس شما نشتی دارد، باید سوراخ را ببندید و یا خطوط روغن را تعویض کنید. این اتفاق همچنان مقرون‌به‌صرفه‌تر از تعمیر یا تعویض کل جعبه‌دنده است.
۴. اگر برای مشکلاتی که باعث قفل شدن گیربکس و سخت‌تر کردن تعویض دنده میشوند، زیادی صبر کنید ممکن است جعبه‌دنده دچار مشکلاتی غیر قابل جبرانی شوند. به همین دلیل بهتر است هر موقع احساس کردید که در تعویض دنده دچار مشکل شدهاید در سریع‌ترین زمان به نزدیکترین مکانیک مراجعه کنید و مشکل را برطرف کنید.
موارد ذکر شده در ایمن‌سازی خودرو نقش بسیار مهمی دارند.
گیربکس و راه‌های حل مشکل آن
در این مقاله از مجله خودرو بانک به بررسی دلایل قفل شدن گیربکس دستی پرداختیم. به همین منظور در ابتدا چگونگی کارکردن جعبه‌دنده یا گیربکس دستی را شرح دادیم. سپس به بررسی دلایل قفل شدن این سیستم پرداختیم و آنها را توضیح دادیم. در پایان نیز روش تعمیر و زمان مناسب برای مراجعه به تعمیرگاه را بیان کردیم. امیدواریم مطالعه این نوشته برای شما مفید بوده باشد.
