خصوصی‌سازی صنعت خودروی ایران پس از تجربه پرحاشیه واگذاری سهام مدیریتی ایران‌خودرو، اکنون وارد فاز تازه‌ای شده و این‌بار نوبت به دومین قطب خودروسازی کشور، یعنی سایپا رسیده است. سازمان خصوصی‌سازی اعلام کرده که مراحل بررسی اهلیت متقاضیان در جریان است. این اتفاق توجه جدی فعالان صنعتی و اقتصادی را به خود جلب کرده است، چرا که سرنوشت یکی از اصلی‌ترین بازیگران صنعت خودرو کشور به تصمیم نهادهای بالادستی گره خورده است.
در این میان، چند نام شناخته‌شده و بعضاً بحث‌برانگیز به عنوان متقاضی در فهرست واگذاری قرار دارند که از جمله می‌توان به گروه صنعتی انتخاب، هلدینگ گلستان، مجموعه‌های وابسته به بابک زنجانی و کرمان موتور اشاره کرد. در این گزارش، وضعیت و توانمندی کرمان موتور به عنوان یکی از جدی‌ترین گزینه‌های تصاحب سهام مدیریتی سایپا مورد بررسی قرار می‌گیرد.
پیشینه و مسیر شکل‌گیری کرمان موتور
شرکت کرمان موتور فعالیت خود را در اوایل دهه ۱۳۷۰ از منطقه ارگ جدید بم آغاز کرد؛ جایی دور از پایتخت، بدون پشتوانه دولتی یا رانتی. این شرکت ابتدا با همکاری برند دوو وارد صنعت خودرو شد، اما پس از مدتی، با تغییر فضای سیاسی و اقتصادی کشور، همکاری‌هایی با شرکت‌های بین‌المللی دیگری از جمله هیوندای و فولکس‌واگن نیز برقرار کرد. در دوران تحریم‌ها نیز این شرکت توانست با برندهای چینی نظیر لیفان و جک، جریان تولید خود را حفظ کرده و بازار قابل توجهی به دست آورد.
آن‌چه کرمان موتور را از سایر خودروسازان متمایز می‌کند، استمرار تولید در دوره‌های دشوار اقتصادی و تلاش برای ایجاد زیرساخت‌های صنعتی مستقل بوده است. این شرکت با گذر از مرحله مونتاژکاری صرف، به سمت توسعه محصول، بومی‌سازی قطعات و ساخت ساختار تولیدی حرکت کرده است.
زیرساخت‌ها و توان لجستیکی کرمان موتور
زیرساخت‌های فعلی کرمان موتور در منطقه ویژه اقتصادی ارگ جدید شامل خطوط تولید مدرن، واحد رنگ‌آمیزی، آزمایش‌های جاده‌ای، شبکه خدمات پس از فروش و سامانه‌های توزیع قطعات است. به بیان دیگر، این شرکت اکنون صاحب یک اکوسیستم نسبتاً کامل از تولید تا عرضه است.
برخلاف برخی از متقاضیان دیگر که بیشتر رویکرد مالی یا بازرگانی به واگذاری دارند، کرمان موتور در حوزه لجستیک، زنجیره تامین و تولید، سابقه عملیاتی قابل توجهی دارد و از ظرفیت‌های موجود خود برای توسعه بیشتر نیز بهره‌مند است.
ساختار مالکیتی و نحوه تصمیم‌گیری
کرمان موتور یکی از معدود خودروسازان کشور است که تحت مالکیت بخش خصوصی واقعی فعالیت می‌کند. این موضوع سبب شده تا فرآیند تصمیم‌سازی در این مجموعه، چابک، غیردولتی و تا حدی مستقل از فضای رانتی و خصولتی باشد.
برخلاف ساختارهایی که به واسطه وابستگی‌های دولتی یا شبه‌دولتی با چالش‌های پیچیده مدیریتی روبه‌رو هستند، کرمان موتور به دلیل ساختار خصوصی، بیشتر به منطق اقتصادی بازار تکیه دارد و کمتر درگیر فرآیندهای پرهزینه‌ی بوروکراتیک است.
سرمایه انسانی؛ مزیت نادیده‌گرفته‌شده
یکی دیگر از ابعاد برجسته کرمان موتور، برخورداری از تیمی با تجربه و آموزش‌دیده است. این شرکت در طی سه دهه فعالیت، موفق شده نه تنها نیروهای متخصص و ماهر را جذب کند، بلکه با سرمایه‌گذاری بر آموزش و ارتقای کیفی محیط کار، تیمی ماندگار و کارآمد شکل دهد.
در منطقه بم، کرمان موتور توانسته محیطی با ثبات برای اشتغال و زندگی خانوادگی کارکنان فراهم کند. این موضوع در بهبود بهره‌وری، افزایش تعهد سازمانی و جلوگیری از مهاجرت نیروی انسانی مؤثر بوده است.
رقبای اصلی کرمان موتور چه کسانی هستند؟
در کنار کرمان موتور، سه بازیگر دیگر نیز به عنوان متقاضی مطرح هستند، اما بررسی سوابق و توانمندی‌های آنان، نقاط ضعفی را آشکار می‌کند:
گروه صنعتی انتخاب: این گروه که بیشتر در حوزه تولید لوازم خانگی فعال است، فاقد تجربه تخصصی و عملیاتی در حوزه پیچیده خودروسازی است. ورود به این صنعت نیازمند زنجیره تأمین پیشرفته، توان مهندسی، پلتفرم‌سازی و مدیریت تولید انبوه است؛ ویژگی‌هایی که در ساختار فعلی این گروه دیده نمی‌شود.
هلدینگ گلستان: با سابقه‌ای طولانی در بازرگانی و واردات مواد غذایی، این مجموعه نیز تا کنون پروژه‌ای در مقیاس صنعت خودرو اجرا نکرده و تجربه‌ای در مدیریت زنجیره تامین، توسعه محصول یا خدمات پس از فروش ندارد.
شرکت‌های منتسب به بابک زنجانی: به‌واسطه سوابق قضایی و پرونده‌های اقتصادی، ابهامات جدی در مورد منابع مالی، شفافیت مدیریتی و صلاحیت اجرایی این مجموعه‌ها وجود دارد. واگذاری سایپا به چنین ساختاری، با خطر بازگشت به الگوهای فساد، سوءمدیریت و هدررفت سرمایه‌های ملی همراه است.
چالش‌های پیش‌روی مدیریت آینده سایپا
با واگذاری سهام مدیریتی سایپا، صرف‌نظر از نام خریدار، چالش‌های متعددی در انتظار تیم جدید خواهد بود:
فرهنگ سازمانی سایپا که طی سال‌ها بر اساس تصمیم‌گیری‌های متمرکز دولتی شکل گرفته، ممکن است با ساختار مدیریتی جدید ناسازگار باشد و تغییر آن مستلزم زمان و برنامه‌ریزی تدریجی خواهد بود.
بدهی‌های انباشته سایپا، یکی از موانع اصلی بازسازی مالی و تزریق منابع جدید خواهد بود.
مقاومت درونی بدنه مدیریتی در برابر اصلاحات ساختاری و تغییرات بنیادین، مانع اجرای برنامه‌های نوآورانه خواهد شد.
حساسیت نهادهای نظارتی و سیاسی نسبت به آینده این مجموعه بزرگ صنعتی نیز بر روند تصمیم‌گیری‌ها سایه خواهد انداخت.
برنامه‌های اعلام‌شده کرمان موتور برای آینده سایپا
در کنار توانمندی‌های موجود، کرمان موتور برنامه‌هایی چندوجهی برای اداره سایپا مطرح کرده است که حاصل بیش از یک سال مطالعه داخلی در این شرکت است. این برنامه‌ها شامل موارد زیر هستند:
افزایش تیراژ تولید تا یک میلیون دستگاه در سال
بومی‌سازی فناوری و قطعات داخلی با هدف کاهش وابستگی
جذب سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی در مقیاس یک میلیارد دلار
توسعه سامانه‌های نوین فروش و خدمات پس از فروش
ارتقای کیفیت تولید با تمرکز بر استانداردهای جهانی
اصلاح ساختارهای سازمانی و چابک‌سازی بدنه اجرایی
تبدیل سایپا و کرمان موتور به بزرگ‌ترین گروه خودروسازی کشور
آیا هدف‌گذاری‌های کرمان موتور واقع‌بینانه است؟
بر اساس اظهارات سامان فیروزی، مدیرعامل کرمان موتور، هدف این شرکت از تصاحب سایپا، تنها تملک یک برند نیست بلکه تشکیل بزرگ‌ترین هلدینگ خودروسازی کشور و ورود به جمع ۱۰ برند برتر جهان در افق ۵ ساله است. این هدف‌گذاری هرچند بلندپروازانه به نظر می‌رسد، اما با اتکا به ظرفیت‌های فعلی کرمان موتور و سایپا، از نظر اجرایی غیرممکن نیست.
نکته مهم در این میان، اتکا به تیم مدیریتی حرفه‌ای، تدوین برنامه استراتژیک و بهره‌گیری از تجارب بین‌المللی در حوزه تولید و زنجیره تأمین است. اگر این روند به درستی مدیریت شود، تحقق اهداف میان‌مدت و بلندمدت دور از ذهن نخواهد بود.
جمع‌بندی؛ انتخابی با رویکرد صنعتی یا مالی؟
در شرایطی که برخی از متقاضیان خرید سایپا با نگاه صرفاً مالی وارد رقابت شده‌اند، کرمان موتور تلاش کرده با ارائه مستندات، برنامه‌های مشخص و تجربه عملیاتی، تصویری صنعتی و توسعه‌محور از خود ارائه دهد. در مقایسه با سایر گزینه‌ها، این شرکت از نظر تجربه، منابع انسانی، زیرساخت، سابقه همکاری با برندهای بین‌المللی و قابلیت تولید در مقیاس انبوه، در جایگاه بالاتری قرار دارد.
با این حال، چالش‌های بزرگی نیز در مسیر او قرار دارد: از مقاومت‌های درونی در ساختار سایپا، تا نگاه‌های سیاسی و نظارتی که ممکن است بر روند واگذاری سایه بیندازند.
آن‌چه مشخص است، تصمیم نهایی درباره اهلیت‌سنجی و انتخاب خریدار سایپا، می‌تواند آینده یکی از مهم‌ترین بنگاه‌های صنعتی کشور را رقم بزند. اگر این تصمیم‌گیری بر پایه اصول کارشناسی، تجربه صنعتی و توان اجرای برنامه‌ها باشد، کرمان موتور می‌تواند گزینه‌ای منطقی و تحول‌آفرین برای هدایت سایپا در مسیر جدید باشد.
