صفر تا صد بنزین سه‌نرخی ۱۴۰۴؛ جدول کامل سهمیه‌ها و قوانین نرخ ۵۰۰۰ تومانی + جدول

تغییر آرایش در کارت سوخت؛ کدام خودروها همچنان بنزین ۱۵۰۰ تومانی می‌زنند؟

با ابلاغ مصوبه جدید هیات وزیران، معیار تخصیص سهمیه سوخت به خودروهای نوشماره تغییر کرده و «قیمت درب کارخانه» به عنوان ملاک اصلی تعیین نوع سهمیه بنزین معرفی شده است. بر اساس این تصمیم، خط‌کشی جدیدی در بازار خودرو ایجاد شده که مرز آن رقم «یک میلیارد تومان» است. خودروهایی که قیمت پایه (کارخانه) آن‌ها کمتر از این سقف باشد، همچنان از سهمیه سوخت یارانه‌ای (۶۰ لیتر ۱۵۰۰ تومانی و ۱۰۰ لیتر ۳۰۰۰ تومانی) برخوردار خواهند بود، اما خودروهایی که از این مرز قیمتی عبور کنند، با الگوی جدید سوخت‌گیری مواجه می‌شوند.

این تصمیم که با هدف مدیریت مصرف سوخت و عادلانه‌سازی یارانه‌های انرژی اتخاذ شده، مستقیماً بر سبد محصولات خودروسازان داخلی نظیر ایران‌خودرو، سایپا و مونتاژکاران تأثیر گذاشته است. بررسی دقیق جداول قیمتی نشان می‌دهد که حتی تفاوت‌های جزئی در آپشن‌ها (مانند سقف شیشه‌ای یا نوع گیربکس) می‌تواند یک خودرو را از دایره دریافت یارانه سوخت خارج کند. در ادامه، گزارش کاملی از وضعیت خودروهای موجود در بازار بر اساس آخرین لیست قیمت کارخانه و وضعیت سهمیه سوخت آن‌ها ارائه شده است.

خودروهای زیر یک میلیارد تومان؛ حاشیه امن برای سهمیه یارانه‌ای

طبق داده‌های موجود، بخش بزرگی از محصولات سبد تولیدی سایپا و نیمی از محصولات ایران‌خودرو همچنان در محدوده قیمتی زیر یک میلیارد تومان قرار دارند. مالکان این خودروها تغییری در سهمیه کارت سوخت خود حس نخواهند کرد. نکته جالب توجه در این لیست، حضور خودروهایی نظیر پژو ۲۰۷ اتوماتیک (سقف فلزی) و شاهین اتوماتیک G است که با فاصله‌ای اندک، همچنان در زیر مرز یک میلیارد تومان باقی مانده‌اند و سهمیه بنزین دولتی آن‌ها محفوظ است.

در جدول زیر لیست کامل خودروهایی که قیمت کارخانه آن‌ها کمتر از یک میلیارد تومان است و مشمول سهمیه بنزین (۶۰ لیتر ۱۵۰۰ تومانی + ۱۰۰ لیتر ۳۰۰۰ تومانی) می‌شوند، آمده است:

لیست لوکس‌های داخلی؛ خداحافظی با بنزین دولتی

در سوی دیگر ماجرا، خودروهای رده‌بالای تولید داخل و محصولات مونتاژی قرار دارند که قیمت کارخانه آن‌ها از مرز یک میلیارد تومان عبور کرده است. این دسته شامل پرچم‌داران ایران‌خودرو نظیر تارا اتوماتیک V4، دنا پلاس اتوماتیک و خانواده شاسی‌بلندهای هایما و چانگان است. نکته بسیار مهم در این لیست، تفاوت وضعیت سوخت پژو ۲۰۷ اتوماتیک پانوراما با نسخه سقف فلزی است؛ جایی که تنها ۲۱ میلیون تومان اختلاف قیمت کارخانه (عبور از ۹۹۰ میلیون به ۱.۰۱۱ میلیارد تومان) باعث تغییر کامل الگوی سهمیه سوخت این خودرو شده است.

همچنین، نسخه جدید شاهین با نام شاهین اتوماتیک پلاس و وانت زامیاد اکستند دوگانه‌سوز نیز به دلیل عبور از مرز قیمتی، در لیست خودروهای بدون یارانه قرار گرفته‌اند. برای این خودروها، سهمیه بنزین با نرخ آزاد (احتمالاً ۵۰۰۰ تومانی طبق طرح‌های پیشنهادی برای خودروهای لوکس و پرمصرف) و به میزان ۱۶۰ لیتر در نظر گرفته خواهد شد.

تحلیل بازار؛ شکاف قیمتی جدید میان آپشن‌ها

اجرای این مصوبه می‌تواند دینامیک بازار خودرو را به شکل محسوسی تغییر دهد. تا پیش از این، تفاوت قیمت میان نسخه دنده‌ای و اتوماتیک یک خودرو صرفاً ناشی از هزینه فنی گیربکس و راحتی رانندگی بود. اما اکنون، خودرویی مانند تارا به دو دسته تقسیم شده است: تارا دستی (۹۶۶ میلیون تومان) که بنزین ارزان می‌گیرد و تارا اتوماتیک (۱.۱۶۶ میلیارد تومان) که باید بنزین گران بزند.

این موضوع پتانسیل آن را دارد که تقاضا را به سمت خودروهای «لبه مرزی» (نظیر شاهین اتوماتیک G و ۲۰۷ اتوماتیک سقف فلزی) هدایت کند، چرا که این خودروها بالاترین سطح امکانات ممکن را با حفظ سهمیه بنزین ارائه می‌دهند. از سوی دیگر، خریداران خودروهایی چون دنا پلاس اتوماتیک باید در محاسبات هزینه‌های نگهداری خود، نرخ جدید سوخت را نیز لحاظ کنند که این امر می‌تواند در درازمدت بر قیمت بازار آزاد این مدل‌ها تأثیرگذار باشد.

فصل اول: مقدمه و چشم‌انداز استراتژیک ناترازی انرژی

۱.۱. وضعیت بحرانی تعادل تولید و مصرف

اجرای طرح بنزین سه‌نرخی از بامداد ۲۲ آذر ۱۴۰۴، نشانگر ورود جمهوری اسلامی ایران به دوران جدیدی از مدیریت حامل‌های انرژی است. این تصمیم که در پی سال‌ها انباشت ناترازی در بخش سوخت اتخاذ شده است، پاسخی اضطراری به شکاف عمیق میان عرضه و تقاضاست. داده‌های عملیاتی صنعت نفت نشان می‌دهد که مصرف روزانه بنزین در کشور به عدد نگران‌کننده ۱۳۵ میلیون لیتر رسیده است، در حالی که مجموع ظرفیت عملیاتی پالایشگاه‌های کشور (شامل ستاره خلیج فارس، شازند، آبادان و...) در خوشبینانه‌ترین حالت تنها قادر به تولید ۱۱۰ میلیون لیتر بنزین استاندارد در روز هستند.1 این شکاف ۲۵ میلیون لیتری، که به صورت "ناترازی پایدار" درآمده است، دولت را مجبور کرده تا برای پر کردن باک خودروهای داخلی، دست به واردات گسترده بزند. برآوردها حاکی از آن است که تداوم روند فعلی مصرف، نیازمند تخصیص بودجه‌ای معادل ۶ میلیارد دلار در سال برای واردات بنزین است.1 این رقم که معادل ۱.۵ برابر کل یارانه نقدی پرداختی به جمعیت ۸۵ میلیون نفری کشور است، فشار ویرانگری بر منابع ارزی بانک مرکزی وارد می‌کند. در شرایطی که کشور با محدودیت‌های تحریمی و نیازهای ارزی برای کالاهای اساسی و دارو مواجه است، تخصیص این حجم از ارز برای سوزاندن در موتورهای احتراقی با راندمان پایین، از منظر اقتصاد کلان غیرقابل توجیه شده بود.

۱.۲. فلسفه تغییر ریل: از سهمیه‌بندی کمی به قیمت‌گذاری پلکانی

طرح جدید که از آن با عنوان "بنزین سه‌نرخی" یاد می‌شود، تلاشی برای گذار از سیستم‌های سهمیه‌بندی صلب (مانند مدل آبان ۹۸) به سمت مدل‌های قیمت‌گذاری پویا و پلکانی (Tiered Pricing) است. در مدل جدید، دولت تلاش کرده است تا با حفظ "کف حمایتی" برای عموم جامعه (نرخ ۱۵۰۰ تومان)، هزینه‌های مصرف مازاد را به سمت قیمت‌های واقعی‌تر سوق دهد. معرفی نرخ سوم (۵۰۰۰ تومان) که معادل ۱۰ درصد قیمت فوب خلیج فارس (بر مبنای قیمت خرید از پالایشگاه) محاسبه شده است، نخستین گام در جهت کاهش یارانه مصرف‌کنندگان پرمصرف است.2 هزینه تولید داخلی هر لیتر بنزین حدود ۱۰ هزار تومان و هزینه واردات آن حدود ۶۶ هزار تومان است. بنابراین، حتی با نرخ ۵۰۰۰ تومان، دولت همچنان یارانه سنگینی (بین ۵ تا ۶۱ هزار تومان در هر لیتر) پرداخت می‌کند.1 با این حال، این تغییر ساختاری با هدف کاهش قاچاق سوخت، کنترل مصرف بی‌رویه و ایجاد عدالت نسبی در توزیع یارانه‌ها طراحی شده است.

فصل دوم: معماری دقیق طرح سه‌نرخی و مکانیزم‌های قیمت‌گذاری

۲.۱. ساختار لایه‌بندی شده قیمت‌ها

از ساعت صفر بامداد ۲۲ آذر ۱۴۰۴، سامانه هوشمند سوخت کشور بر مبنای الگوریتم جدیدی تنظیم شده است که دسترسی به سوخت را در سه لایه تعریف می‌کند:

جدول شماره ۱: ساختار کلی نرخ‌های بنزین از ۲۲ آذر ۱۴۰۴

۲.۲. مبانی محاسباتی نرخ ۵۰۰۰ تومان

یکی از پرسش‌های کلیدی در محافل کارشناسی، نحوه تعیین عدد ۵۰۰۰ تومان بوده است. طبق مصوبه هیئت وزیران، این نرخ معادل ۱۰ درصد قیمت خرید بنزین از پالایشگاه‌ها تعیین شده است.3 اگر قیمت خرید بنزین از پالایشگاه (که تابعی از قیمت فوب خلیج فارس و نرخ ارز است) حدود ۵۰,۰۰۰ تومان در نظر گرفته شود، ۱۰ درصد آن معادل ۵,۰۰۰ تومان خواهد بود. این فرمولاسیون نشان می‌دهد که نرخ سوم پتانسیل شناوری دارد و وزارت نفت مکلف شده است تا به صورت فصلی این نرخ را بازنگری و اعلام کند.8 این ویژگی "شناوری"، مهم‌ترین تفاوت این طرح با طرح‌های قبلی است که قیمت‌ها را برای سال‌ها ثابت نگه می‌داشتند.

فصل سوم: کالبدشکافی سهمیه‌بندی انواع خودروها (تحلیل گرانولار)

تغییرات اعمال شده در سهمیه‌ها یکسان نیست و بسته به نوع کاربری، سوخت مصرفی و کلاس خودرو، تفاوت‌های معناداری دارد. در ادامه وضعیت هر گروه با جزئیات کامل بررسی می‌شود.

۳.۱. خودروهای سواری شخصی: سیاست تک‌خودرویی و حذف مازاد

برای خودروهای سواری شخصی، سیاست‌گذار دو تغییر عمده را اعمال کرده است: "محدودیت تعداد خودرو برای هر کد ملی" و "تغییر سهمیه خودروهای دوگانه‌سوز".

الف) خودروهای تک‌سوز (بنزینی):

●سهمیه نرخ اول: ۶۰ لیتر (۱۵۰۰ تومان) - بدون تغییر.

●سهمیه نرخ دوم: ۱۰۰ لیتر (۳۰۰۰ تومان) - بدون تغییر.

●مصرف مازاد: پس از مصرف ۱۶۰ لیتر (۶۰+۱۰۰)، هر لیتر بنزین با نرخ ۵۰۰۰ تومان محاسبه می‌شود.6 ب) خودروهای دوگانه‌سوز (شخصی):

●سهمیه نرخ اول: ۳۰ لیتر (۱۵۰۰ تومان) - بدون تغییر.

●سهمیه نرخ دوم: ۵۰ لیتر (۳۰۰۰ تومان) - کاهش ۵۰ درصدی.

پیش از این سهمیه دوم این خودروها ۱۰۰ لیتر بود.

●تحلیل: پیام واضح دولت به مالکان خودروهای دوگانه‌سوز این است که باید بار اصلی مصرف خود را بر روی گاز CNG (که بسیار ارزان‌تر است) قرار دهند. کاهش ۵۰ لیتری سهمیه نرخ دوم، فشار مستقیمی برای تغییر سوخت از بنزین به گاز است.1 ج) قانون تک‌خودرویی (مالکان چند خودرو): یکی از بندهای عدالت‌محور طرح، حذف سهمیه یارانه‌ای برای خودروهای دوم و بیشتر است. بر این اساس، هر کد ملی تنها می‌تواند برای یک خودرو سهمیه ۱۵۰۰ و ۳۰۰۰ تومانی دریافت کند.

●مکانیزم اجرا: مالکان باید به سامانه fcs.niopdc.ir مراجعه کرده و خودروی اصلی خود را تعیین کنند.

●وضعیت خودروهای دیگر: سایر خودروهای تحت مالکیت همان فرد، تماماً مشمول نرخ آزاد (۵۰۰۰ تومان) می‌شوند.

●ضمانت اجرا: اگر مالکی اقدام به انتخاب نکند، شرکت پخش فرآورده‌های نفتی به صورت خودکار کارتی که بیشترین تراکنش را داشته فعال نگه داشته و سهمیه سایر کارت‌ها را حذف می‌کند.

۳.۲. ماجرای پرفراز و نشیب خودروهای نوشماره (صفر کیلومتر)

وضعیت خودروهای صفر کیلومتر (نوشماره) یکی از بحث‌برانگیزترین بخش‌های این مصوبه بود که طی چند روز دچار تغییرات اساسی شد.

●تصمیم اولیه: حذف کامل سهمیه یارانه‌ای برای تمامی خودروهای نوشماره.

●بازخورد بازار: اعتراضات گسترده مبنی بر اینکه خریداران خودروهای اقتصادی داخلی (مانند کوییک، ساینا، اطلس) نباید با خریداران خودروهای لوکس یکسان دیده شوند.

●اصلاحیه نهایی: دولت با صدور اصلاحیه‌ای، معیار "قیمت کارخانه‌ای" را وارد معادله کرد.

○خودروهای زیر ۱ میلیارد تومان: اگر خودرویی ساخت داخل باشد (در سند کشور سازنده ایران درج شده باشد) و قیمت کارخانه‌ای آن کمتر از یک میلیارد تومان باشد، مشمول دریافت سهمیه کامل (۶۰+۱۰۰ لیتر) می‌شود.

○خودروهای بالای ۱ میلیارد تومان: خودروهای نوشماره‌ای که قیمت کارخانه آن‌ها بالای یک میلیارد تومان است، هیچ‌گونه سهمیه یارانه‌ای دریافت نکرده و از اولین لیتر باید بنزین ۵۰۰۰ تومانی بزنند.

●تحلیل: این تصمیم عملاً خودروهای مونتاژی چینی و محصولات رده‌بالای ایران‌خودرو (در صورت عبور از مرز یک میلیارد) را هدف قرار داده است، در حالی که چتر حمایتی را بر سر خودروهای اقتصادی تولید سایپا و مدل‌های پایه ایران‌خودرو حفظ کرده است.

۳.۳. خودروهای وارداتی و مناطق آزاد: حذف کامل یارانه

رویکرد دولت در قبال خودروهای وارداتی و مناطق آزاد، حذف کامل هرگونه یارانه سوخت است.

●خودروهای وارداتی: تمام خودروهای وارداتی (غیر ساخت داخل) با حجم موتور ۱۳۰۰ سی‌سی و بالاتر، از دریافت سهمیه ۱۵۰۰ و ۳۰۰۰ تومانی محروم شده و باید بنزین ۵۰۰۰ تومانی مصرف کنند.

(نکته: خودروهای وارداتی زیر ۱۳۰۰ سی‌سی که معمولاً هیبریدی یا بسیار کم‌مصرف هستند، همچنان مشمول سهمیه باقی مانده‌اند تا سیاست تشویق خودروهای کم‌مصرف حفظ شود).

●مناطق آزاد: تمامی خودروهای پلاک مناطق آزاد (کیش، قشم، اروند و...) مشمول نرخ ۵۰۰۰ تومان هستند.3 استدلال این است که در مناطق آزاد، قیمت خودرو به نرخ جهانی است و دارندگان این خودروها توانایی پرداخت هزینه سوخت را دارند.

۳.۴. ناوگان عمومی و تجاری (تاکسی و وانت)

دولت برای جلوگیری از شوک تورمی به هزینه حمل‌ونقل عمومی و لجستیک کالا، سهمیه این بخش را تقریباً دست‌نخورده نگه داشته است.

جدول شماره ۲: سهمیه دقیق ناوگان عمومی و تجاری

●نکته مهم: آمبولانس‌ها و خودروهای امدادی تنها خودروهای دولتی/عمومی هستند که همچنان سهمیه دریافت می‌کنند. سایر خودروهای پلاک دولتی مشمول نرخ آزاد ۵۰۰۰ تومانی هستند.

فصل چهارم: اقتصاد تاکسی‌های اینترنتی و فرمول سهمیه اعتباری

با توجه به اینکه بسیاری از رانندگان تاکسی‌های اینترنتی (اسنپ، تپسی، ماکسیم) از خودروهای شخصی استفاده می‌کنند که ممکن است مشمول محدودیت‌های جدید (مانند حذف سهمیه خودروی دوم یا وارداتی بودن) شوند، دولت سازوکار "سهمیه اعتباری ریالی" را بازتعریف کرده است.

۴.۱. فرمول محاسبه اعتبار

بر خلاف سهمیه فیزیکی که در کارت سوخت شارژ می‌شود، سهمیه تاکسی‌های اینترنتی بر اساس پیمایش محاسبه شده و مابه‌التفاوت قیمت به صورت ریالی به حساب راننده واریز می‌شود.

●مبنای محاسبه: به ازای هر ۱۰۰ کیلومتر پیمایش تأیید شده در پلتفرم، معادل ۸.۷۵ لیتر بنزین به راننده تعلق می‌گیرد.

●نحوه پرداخت: راننده باید بنزین را با نرخ آزاد (۵۰۰۰ تومان) یا نرخ دوم (۳۰۰۰ تومان) بزند. سپس دولت مابه‌التفاوت قیمت را پرداخت می‌کند.

○مبلغ پرداختی = (میزان سهمیه تخصیصی بر اساس پیمایش) × (اختلاف قیمت با نرخ پایه). ○در مدل جدید، با توجه به نرخ ۵۰۰۰ تومان، این مابه‌التفاوت افزایش می‌یابد تا راننده افزایش هزینه‌ای را متحمل نشود.

۴.۲. سقف سهمیه و محدودیت‌ها

●سقف ماهانه خودروهای بنزینی: تا ۲۰۰ لیتر مازاد بر سهمیه شخصی (۶۰+۱۰۰). یعنی یک راننده اسنپ می‌تواند در مجموع تا ۳۶۰ لیتر سوخت با حمایت دولتی دریافت کند (۱۶۰ لیتر کارت خودش + ۲۰۰ لیتر اعتباری).

●سقف ماهانه خودروهای دوگانه‌سوز: تا ۹۵ لیتر مازاد بر سهمیه شخصی.

●موتورسیکلت‌های فعال در پیک: تا ۴۰ لیتر مازاد بر سهمیه شخصی.

۴.۳. تعهد پلتفرم‌ها

شرکت‌های تاکسی اینترنتی متعهد شده‌اند که با دریافت این سهمیه اعتباری، قیمت سفرها را به بهانه گرانی بنزین افزایش ندهند.19 خودروهای وارداتی و نوشماره‌ای که در این پلتفرم‌ها کار می‌کنند، حتی اگر سهمیه کارت سوختشان صفر باشد، مشمول دریافت این سهمیه اعتباری خواهند بود تا انگیزه فعالیت در ناوگان را از دست ندهند.

فصل پنجم: بنزین سوپر؛ آزادسازی قیمت و بازار لوکس

همزمان با سه‌نرخی شدن بنزین معمولی، بنزین سوپر نیز وارد فاز جدیدی از قیمت‌گذاری شده است. به دلیل ناترازی شدید، عرضه بنزین سوپر در جایگاه‌ها مدت‌ها متوقف بود. راهکار جدید دولت، "واردات در قبال صادرات" و عرضه با "قیمت تمام شده" است.

۵.۱. قیمت‌گذاری در بورس انرژی

نخستین محموله بنزین سوپر وارداتی در بورس انرژی ایران با قیمت پایه ۶۵,۸۰۰ تومان به ازای هر لیتر عرضه شد.

●هزینه‌های سربار: به این قیمت پایه، هزینه‌هایی چون حمل‌ونقل، بیمه، حق‌العمل جایگاه‌دار و مالیات بر ارزش افزوده اضافه می‌شود.

●قیمت نهایی مصرف‌کننده: برآوردها نشان می‌دهد که قیمت بنزین سوپر در جایگاه‌ها بین ۷۵,۰۰۰ تا ۸۰,۰۰۰ تومان خواهد بود.

۵.۲. هدف‌گذاری بازار

این سوخت مختص خودروهای لوکس وارداتی با موتورهای توربو و GDI حساس است که نیازمند اکتان ۹۵ به بالا هستند. با این قیمت، بنزین سوپر عملاً از سبد مصرف طبقه متوسط خارج شده و به یک کالای لوکس تبدیل می‌شود. این سیاست به دولت کمک می‌کند تا بدون صرف یارانه ارزی، نیاز بخش خاصی از بازار را تأمین کند و از آسیب دیدن موتور خودروهای گران‌قیمت جلوگیری نماید.

فصل ششم: زیرساخت‌های فنی و راهنمای عملیاتی کاربران

اجرای این طرح پیچیدگی‌های فنی زیادی دارد که کاربران باید از آن آگاه باشند.

۶.۱. سامانه مدیریت کارت سوخت (FCS)

درگاه اصلی تعامل مردم با طرح جدید، سامانه اینترنتی fcs.niopdc.ir است. این سامانه نقش‌های زیر را ایفا می‌کند:

1.ثبت‌نام کارت سوخت: مالکان خودروهای نوشماره یا کسانی که کارتشان مفقود شده، باید درخواست خود را در این سامانه ثبت کنند.

2.انتخاب خودروی سهمیه‌بگیر: مالکان چند خودرو باید در این سامانه وارد شده و خودروی اصلی خود را برای دریافت سهمیه یارانه‌ای مشخص کنند. عدم مراجعه به سامانه منجر به انتخاب تصادفی (بر اساس تراکنش) توسط سیستم می‌شود.12

3.پیگیری صدور: وضعیت صدور و ارسال کارت از طریق این سامانه و همچنین درگاه epolice.ir قابل پیگیری است.

۶.۲. مدارک و فرآیند ثبت‌نام

برای ثبت‌نام در سامانه، مالک باید شماره تلفن همراه به نام خود، کد ملی، شماره VIN خودرو و اطلاعات پستی دقیق را وارد کند. هزینه صدور کارت سوخت ۱۰۰ هزار تومان است که به صورت آنلاین پرداخت می‌شود.

●هشدار: با توجه به الزام استفاده از کارت شخصی برای دریافت بنزین ۱۵۰۰ و ۳۰۰۰ تومانی، تقاضا برای صدور کارت افزایش یافته و فرآیند صدور ممکن است زمان‌بر باشد. در این فاصله، مالکان مجبور به استفاده از کارت جایگاه (بنزین ۵۰۰۰ تومانی) خواهند بود.

۶.۳. کارت اضطراری جایگاه

کارت‌های موجود در دست جایگاه‌داران جمع‌آوری نشده است، اما کاربری آن‌ها تغییر کرده است. این کارت‌ها اکنون فقط برای عرضه بنزین با نرخ سوم (۵۰۰۰ تومان) تنظیم شده‌اند. بنابراین، اگر کسی کارت شخصی نداشته باشد یا سهمیه‌اش تمام شده باشد، می‌تواند بدون محدودیت حجمی (ولی با قیمت بالاتر) سوخت‌گیری کند.2

فصل هفتم: تحلیل پیامدهای کلان اقتصادی و اجتماعی

۷.۱. اثرات تورمی و انتظارات

اگرچه دولت تلاش کرده با حفظ سهمیه حمل‌ونقل عمومی (تاکسی، وانت، اسنپ) از "تورم فشار هزینه" (Cost-Push Inflation) جلوگیری کند، اما "تورم روانی" (Psychological Inflation) اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد. بنزین در اقتصاد ایران نقش کالای معیار (Numeraire) را بازی می‌کند. افزایش سقف قیمت از ۳۰۰۰ به ۵۰۰۰ تومان (۶۶ درصد رشد)، سیگنالی به سایر بازارها می‌فرستد.

●بازار کالا: توزیع‌کنندگان خرد که از خودروی شخصی برای حمل بار استفاده می‌کنند (مثل ویزیتورها)، ممکن است هزینه‌های خود را افزایش دهند.

●اثر جانشینی: افزایش تقاضا برای خدمات عمومی (مترو، اتوبوس) می‌تواند منجر به تراکم بیش از حد و کاهش کیفیت خدمات شود.

۷.۲. کسری بودجه و درآمدهای دولت

اجرای این طرح می‌تواند بخشی از کسری بودجه دولت را جبران کند. فروش بنزین مازاد به قیمت ۵۰۰۰ تومان (به جای ۳۰۰۰ تومان) و فروش بنزین سوپر به قیمت ۸۰,۰۰۰ تومان، درآمدهای شرکت ملی پالایش و پخش را افزایش می‌دهد. این درآمدها می‌تواند صرف تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام پالایشگاهی (مانند پتروپالایشگاه شهید سلیمانی) یا پرداخت بدهی‌های دولت شود. با این حال، تا زمانی که قیمت ۵۰۰۰ تومان فاصله زیادی با قیمت تمام شده وارداتی (۶۶۰۰۰ تومان) دارد، ناترازی مالی به طور کامل حل نخواهد شد.

۷.۳. قاچاق سوخت

اختلاف قیمت بنزین ۵۰۰۰ تومانی با قیمت‌ها در کشورهای همسایه (پاکستان، ترکیه، افغانستان که قیمت‌ها بالای ۵۰ هزار تومان است) همچنان جذابیت قاچاق را حفظ می‌کند. با این حال، "نظارت‌پذیر شدن مصرف" از طریق الزام کارت هوشمند و حذف سهمیه خودروهای مناطق آزاد و وارداتی، نشت سوخت از مجاری رسمی را دشوارتر می‌کند. شناسایی ۵۳۰ هزار کارت سوخت مهاجر و غیرمجاز در ماه‌های اخیر، نشان‌دهنده کارایی نسبی این نظارت سیستمی است.

فصل هشتم: محیط زیست و گذار انرژی

۸.۱. احیای صنعت CNG

یکی از برندگان اصلی این طرح، صنعت CNG است. با کاهش سهمیه بنزین خودروهای دوگانه‌سوز و افزایش قیمت بنزین آزاد، جذابیت اقتصادی گاز طبیعی فشرده به شدت افزایش می‌یابد. قیمت هر متر مکعب گاز حدود ۴۵۰ تومان است که در برابر بنزین ۵۰۰۰ تومانی، مزیت رقابتی بیش از ۱۰ برابری دارد. این موضوع می‌تواند منجر به هجوم مالکان خودرو برای تبدیل کارگاهی و کارخانه‌ای خودروها به دوگانه‌سوز شود. طرح تبدیل رایگان دولت نیز شتاب‌دهنده این روند خواهد بود.

۸.۲. آلودگی هوا

تأثیر بر آلودگی هوا دوگانه است. از یک سو، کاهش مصرف بنزین و حرکت به سمت CNG و حمل‌ونقل عمومی می‌تواند آلودگی را کاهش دهد. از سوی دیگر، اگر قیمت بالای بنزین باعث شود مردم توانایی تعمیر و نگهداری خودروهای خود (تعویض کاتالیست) را از دست بدهند، یا اگر موتورسیکلت‌های فرسوده همچنان در چرخه باقی بمانند، ممکن است شاخص‌های آلودگی بهبود نیابد.

نتیجه‌گیری نهایی

طرح بنزین سه‌نرخی آذر ۱۴۰۴، یک جراحی اقتصادی اجتناب‌ناپذیر در پیکره انرژی ایران است. این طرح با ترکیب پیچیده‌ای از ابزارهای قیمتی (نرخ ۵۰۰۰ تومانی) و غیرقیمتی (محدودیت سهمیه، سیاست تک‌خودرویی)، سعی در مهار "اژدهای مصرف" دارد. موفقیت این طرح در گرو سه عامل است:

1.پایداری سامانه فنی: جلوگیری از اختلال در سامانه هوشمند سوخت و پلتفرم‌های ثبت‌نام.

2.مدیریت روانی بازار: جلوگیری از سرایت گرانی بنزین به کالاهای اساسی.

3.توسعه همزمان جایگزین‌ها: افزایش ظرفیت جایگاه‌های CNG و بهبود ناوگان حمل‌ونقل عمومی. در نهایت، این طرح گامی میانی به سوی واقعی‌سازی قیمت انرژی در ایران است؛ مسیری که احتمالاً در سال‌های آینده با طرح‌های تکمیلی (مانند تخصیص سهمیه به فرد یا بازار مبادله انرژی) ادامه خواهد یافت.

جدول ضمیمه: خلاصه تغییرات کلیدی در یک نگاه