گزارش تولید خودرو تا پایان مهر ۱۴۰۴: انقباض ۱۳ درصدی بازار، افزایش ایران‌خودرو و کاهش سایپا + جدول

بر اساس تازه‌ترین «آمارنامه تجمیعی مهر ماه ۱۴۰۴» منتشر شده از سوی دفتر صنایع خودرو وزارت صنعت، معدن و تجارت، صنعت خودروسازی کشور در هفت ماهه نخست سال جاری با چالش‌های عمیقی مواجه شده است. آمارها نشان می‌دهد که مجموع تولید انواع خودرو در کشور تا پایان مهر ۱۴۰۴ به ۶۳۲ هزار و ۱۶۴ دستگاه رسیده است. این رقم در مقایسه با تولید ۷۳۰ هزار و ۴۳۵ دستگاه در مدت مشابه سال ۱۴۰۳، بیانگر انقباض ۱۳.۵ درصدی و کاهش قابل توجه تولید در کل صنعت خودروسازی است.

این افت ۱۳.۵ درصدی در حالی رخ می‌دهد که نبض بازار در بخش‌های مختلف، رفتاری کاملاً متضاد را نشان می‌دهد. در حالی که تولید خودروهای سواری به عنوان بخش اصلی بازار با افت ۱۰.۵ درصدی مواجه شده و بخش وانت‌بارها سقوط سهمگین ۴۰.۲ درصدی را تجربه کرده است، بخش خودروهای سنگین (کامیونت، کامیون و کشنده) با رشدی نزدیک به ۴۸ درصد، تنها نقطه روشن و امیدوارکننده این آمارنامه محسوب می‌شود.

تحلیل عمیق‌تر داده‌ها، شکاف استراتژیک عمیقی را میان دو غول دولتی آشکار می‌سازد: ایران‌خودرو با مدیریت چالش‌ها توانسته به رشد ۹.۵ درصدی دست یابد، در حالی که سایپا با کاهش شدید ۳۳.۵ درصدی، به تنهایی بخش بزرگی از بار منفی بازار را به دوش می‌کشد. در همین حال، بخش خصوصی که روزگاری موتور محرک رشد بازار بود، با افتی ۲۲.۴ درصدی مواجه شده که این نزول درجه عمدتاً ناشی از نصف شدن تولید شرکت مدیران‌خودرو است.

تحلیل جامع بازار: انقباض ۱۳.۵ درصدی در سایه سقوط سنگین وانت‌ها و بخش خصوصی

بررسی جدول تجمیعی تولید نشان می‌دهد که هسته اصلی رکود بازار در دو بخش کلیدی نهفته است: خودروهای وانت و بخش خصوصی. مجموع تولید خودرو در هفت ماهه نخست سال ۱۴۰۴ به ۶۳۲,۱۶۴ دستگاه کاهش یافته که نسبت به آمار ۷۳۰,۴۳۵ دستگاهی سال گذشته، افتی ۱۳.۵ درصدی را ثبت کرده است.

سقوط ۴۰ درصدی تولید وانت؛ زنگ خطر جدی برای بخش لجستیک

شاید سهمگین‌ترین ضربه به آمار کلی تولید، از جانب بخش خودروهای کار و تجاری سبک، یعنی «وانت»ها، وارد شده باشد. تولید این بخش با سقوط ۴۰.۲ درصدی، از ۹۶,۶۴۶ دستگاه در هفت ماهه ۱۴۰۳ به تنها ۵۷,۷۵۸ دستگاه در مدت مشابه ۱۴۰۴ رسیده است. این افت شدید می‌تواند نشانه‌ای از رکود در بخش‌های اقتصادی خرد و یا عدم جذابیت محصولات فعلی برای مصرف‌کنندگان باشد.

افت ۱۰.۵ درصدی تولید سواری‌ها

بخش خودروهای سواری، که بیش از ۸۸ درصد از کل تولید را به خود اختصاص می‌دهد، نیز نتوانست از این انقباض جان سالم به در ببرد. تولید این بخش با کاهشی ۱۰.۵ درصدی، از ۶۲۱,۳۱7 دستگاه در سال گذشته به ۵۵۶,۳۸۰ دستگاه در سال جاری کاهش یافته است.

روند معکوس در بخش تجاری؛ از ون تا سنگین

در حالی که وانت‌ها سقوط کردند، سایر بخش‌های تجاری وضعیت بهتری داشتند. تولید ون با رشد ۴۷.۷ درصدی (از ۱,۰۲۹ به ۱,۵۲۰ دستگاه)، مینی‌بوس و میدل‌باس با رشد ۱۹.۴ درصدی (از ۲۷۹ به ۳۳۳ دستگاه) و مهم‌تر از همه، بخش کامیونت، کامیون و کشنده با جهش ۴۷.۶ درصدی (از ۱۰,۶۵۶ به ۱۵,۷۲۶ دستگاه) مواجه شدند. این رشد در بخش سنگین نشان‌دهنده تقاضای بالا در نوسازی ناوگان لجستیک و حمل‌ونقل جاده‌ای کشور است.

در ادامه، جدول کامل آمار تجمیعی تولید (بخش دولتی و خصوصی) ارائه شده است:

افت ۲۲ درصدی بخش خصوصی

بخش خصوصی که در سال‌های گذشته به عنوان نماد تنوع و رقابت در بازار شناخته می‌شد، در سال ۱۴۰۴ با افتی شدیدتر از میانگین کل بازار مواجه شده است. مجموع تولید این بخش از ۱۶۰,۱۴۹ دستگاه در سال گذشته به ۱۲۴,۲۳۶ دستگاه کاهش یافته که نشان‌دهنده افت ۲۲.۴ درصدی است. با این وجود، سهم بخش خصوصی از کل تولید کشور همچنان حدود ۲۰ درصد است که در مقایسه با سهم ۵ درصدی این بخش در سال ۱۳۹۸، یک دستاورد ساختاری محسوب می‌شود.

در ادامه، جدول آمار تولید بخش خصوصی به تفکیک نوع محصول ارائه شده است:

دوئل غول‌های دولتی: رشد ۹.۵ درصدی ایران‌خودرو در برابر کاهش ۳۳.۵ درصدی سایپا

شاید بتوان گفت مهم‌ترین و تعیین‌کننده‌ترین بخش این آمارنامه، واگرایی شدید عملکرد دو خودروساز بزرگ دولتی است. در بازاری که ۱۳.۵ درصد کوچک شده، ایران‌خودرو نه تنها موقعیت خود را حفظ کرده، بلکه با رشدی قابل توجه، سهم بازار خود را به شدت افزایش داده است. در سوی دیگر، سایپا با افتی سهمگین، عامل اصلی انقباض بازار در سال ۱۴۰۴ بوده است.

ایران‌خودرو؛ رشد در خلاف جهت آب

گروه صنعتی ایران‌خودرو در هفت ماهه نخست ۱۴۰۴ موفق به تولید ۳۲۷,۸۸۱ دستگاه خودرو شده که در مقایسه با آمار ۲۹۹,۳۸۳ دستگاهی مدت مشابه سال قبل، رشدی ۹.۵ درصدی را نشان می‌دهد. این رشد عمدتاً مدیون عملکرد درخشان بخش «سواری» این شرکت است.

تولید سواری ایران‌خودرو با رشد ۱۲.۲ درصدی از ۲۷۷,۳۳۹ دستگاه به ۳۱۱,۰۹۸ دستگاه رسیده است. این موفقیت در حالی به دست آمده که ایران‌خودرو با توقف کامل تولید پژو پارس (که در سال گذشته ۲۱,۶۱۲ دستگاه تولید داشت) و جایگزینی آن با محصولات جدیدتر و به‌روزتر مانند خانواده تارا، سورن و ۲۰۷، یک جراحی بزرگ در سبد محصولات خود انجام داده است.

خانواده ۲۰۷: با تولید ۹۷,۲۱۸ دستگاه، رشد ۱۹ درصدی را تجربه کرده و به پرتیراژترین محصول ایران‌خودرو تبدیل شده است.

خانواده سورن: با رشد ۲۹ درصدی، از ۶۶,۶۳۷ به ۸۶,۰۱۳ دستگاه رسیده است.

خانواده تارا: با رشد ۲۷ درصدی، از ۳۹,۰۷۷ به ۴۹,۴۸۹ دستگاه رسیده است.

خانواده دنا: با رشدی ۶ درصدی، تولید خود را در سطح ۵۲,۳۶۱ دستگاه حفظ کرده است.

تنها نقطه ضعف ایران‌خودرو، بخش وانت (آریسان) است که با افت ۳۲.۸ درصدی مواجه شده، اما در مقایسه با سهم ناچیز این بخش در کل تولید شرکت، تأثیر چندانی بر عملکرد کلی نداشته است.

سایپا؛ ریزش تولید در تمام بخش‌ها

در نقطه مقابل، گروه خودروسازی سایپا قرار دارد که با کاهش ۳۳.۵ درصدی، بدترین عملکرد را در میان بزرگان صنعت خودرو به ثبت رسانده است. مجموع تولید این شرکت از ۲۷۰,۹۰۳ دستگاه در سال گذشته به تنها ۱۸۰,۰۴۷ دستگاه در سال جاری رسیده است.

این بحران در تمام بخش‌های سایپا به چشم می‌خورد:

بخش سواری: با افت ۳۰.۸ درصدی، از ۱۹۸,۵۵۵ به ۱۳۷,۳۲۴ دستگاه کاهش یافته است.

بخش وانت: با افت ۴۲.۸ درصدی، از ۷۲,۰۰۱ به ۴۱,۱۷۴ دستگاه کاهش پیدا کرده است.

برخلاف ایران‌خودرو که با توقف یک محصول قدیمی، محصولات جدید را جایگزین و رشد کرد، سایپا در فروش تمام محصولات اصلی خود با کاهش شدید تقاضا یا تولید مواجه بوده است:

خانواده کوییک و اطلس: با افت ۲۶ درصدی، از ۸۷,۱۷۷ به ۶۴,۴۲۴ دستگاه رسیده است.

خانواده ساینا و سهند: با افت ۳۴ درصدی، از ۸۰,۰۶۶ به ۵۲,۴۹۵ دستگاه کاهش یافته است.

شاهین: با افت ۳۷ درصدی، از ۳۰,۶۹۶ به ۱۹,۲۶۹ دستگاه کاهش داشته است.

این آمار نشان می‌دهد که سایپا نتوانسته محصولات جدید خود (اطلس و سهند) را به اندازه کافی برای جبران افت محصولات قبلی (کوییک و ساینا) به بازار عرضه کند و محصول پرچمدار آن (شاهین) نیز با کاهش شدید تولید روبرو بوده است.

مقایسه سبد محصولات سواری دو خودروساز

جداول زیر به خوبی این دو استراتژی متفاوت و نتایج آن را در بخش خودروهای سواری نشان می‌دهد:

مقایسه تولید خودروهای سواری ایران خودرو (تجمیعی تا پایان مهر ۱۴۰۴ و ۱۴۰۳)

مقایسه تولید خودروهای سواری سایپا (تجمیعی تا پایان مهر ۱۴۰۴ و ۱۴۰۳)

زلزله در بخش خصوصی: سقوط ۶۰ درصدی مدیران‌خودرو و رشد ۵۲ درصدی گروه بهمن

بازار خودروهای خصوصی در سال ۱۴۰۴ شاهد یک خانه‌تکانی اساسی و جابجایی شدید قدرت بوده است. در حالی که آمار کلی این بخش، افتی ۲۲.۴ درصدی را نشان می‌دهد، این افت به هیچ وجه میان بازیگران این عرصه یکسان توزیع نشده است.

سقوط بزرگ مدیران‌خودرو

بزرگترین و تکان‌دهنده‌ترین آمار این بخش، مربوط به شرکت «خودروسازی مدیران» (MVM) است. این شرکت که در سال گذشته با تولید ۸۵,۰۸۵ دستگاه، بازیگر شماره یک بخش خصوصی و رقیبی جدی برای دو غول دولتی بود، در سال جاری با سقوط ۶۰ درصدی مواجه شده و تولید آن به تنها ۳۴,۳۶۰ دستگاه رسیده است. این افت شدید، که بیش از ۵۰ هزار دستگاه کاهش تولید را نشان می‌دهد، عامل اصلی منفی شدن شاخص کل بخش خصوصی است.

کرمان موتور؛ افت، اما با ثبات

کرمان موتور، دومین بازیگر بزرگ خصوصی، افتی بسیار ملایم‌تر و قابل مدیریت را تجربه کرده است. تولید این شرکت با کاهشی ۹ درصدی، از ۳۲,۴۱۰ به ۲۹,۴۱۷ دستگاه رسیده است. این آمار نشان می‌دهد که کرمان موتور توانسته در بازاری پرچالش، جایگاه خود را تا حد زیادی حفظ کند.

ستاره‌های در حال صعود: گروه بهمن و آرین پارس

در نقطه مقابل این سقوط، شرکت‌هایی قرار دارند که از فرصت به وجود آمده نهایت استفاده را برده‌اند. «گروه بهمن» با رشد ۵۲ درصدی در بخش سواری، تولید خود را از ۱۲,۱۷۲ به ۱۸,۵۳۹ دستگاه (محصولات فیدلیتی، دیگنیتی و ریسپکت) افزایش داده و به سومین خودروساز بزرگ خصوصی کشور تبدیل شده است. «آرین پارس موتور» (تولیدکننده لاماری) نیز با رشد ۶۷ درصدی، تولید خود را از ۳,۷۹۵ به ۶,۳۴۵ دستگاه رسانده است. همچنین «مکث موتور» با رشدی خیره‌کننده (هرچند از پایه‌ای کوچک) از ۶۶۶ به ۷,۷۵۶ دستگاه رسیده است.

جدول زیر، وضعیت بازیگران اصلی بخش خصوصی در بخش سواری را به خوبی نمایش می‌دهد:

مقایسه تولید خودروسازان بخش خصوصی (تجمیعی تا پایان مهر ۱۴۰۴ و ۱۴۰۳)

نقطه روشن بازار: جهش ۴۸ درصدی تولید خودروهای سنگین

در تضاد کامل با رکود حاکم بر بازار خودروهای سواری و وانت، بخش خودروهای سنگین (کامیونت، کامیون و کشنده) با رشد ۴۷.۶ درصدی، بهترین عملکرد را در کل صنعت خودرو به ثبت رسانده است. تولید این بخش از ۱۰,۶۵۶ دستگاه در هفت ماهه نخست سال گذشته به ۱۵,۷۲۶ دستگاه در سال جاری جهش کرده است.

این رشد چشمگیر که نشان از تقاضای فزاینده برای نوسازی ناوگان حمل‌ونقل و لجستیک کشور دارد، تقریباً در میان تمام تولیدکنندگان این بخش فراگیر بوده است:

ایران خودرو دیزل: با رشد ۱۴ درصدی، تولید خود را به ۴,۷۷۰ دستگاه رساند و جایگاه خود را به عنوان رهبر این بازار حفظ کرد.

بهمن دیزل: با رشد ۶۶ درصدی، تولید خود را از ۲,۰۵۶ به ۳,۴۱۲ دستگاه افزایش داد.

سایپا دیزل: با رشدی خارق‌العاده ۳۴۶ درصدی، تولید خود را از ۳۴۷ به ۱,۵۴۹ دستگاه رساند.

آرین پارس موتور (بخش سنگین): با رشد ۴۵ درصدی، به تولید ۱,۴۲۳ دستگاه دست یافت.

سیبا موتور (بخشی از گروه بهمن): با رشد ۳۳ درصدی، تولید خود را به ۸۴۵ دستگاه افزایش داد.

این آمار نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری و تمرکز بر نوسازی ناوگان فرسوده تجاری، به یک اولویت اقتصادی تبدیل شده و شرکت‌هایی که در این بخش فعال بوده‌اند، توانسته‌اند از رکود عمومی بازار مصون بمانند.

خلاصه‌ای از تولیدکنندگان برتر خودروهای سنگین (تجمیعی تا پایان مهر ۱۴۰۴ و ۱۴۰۳)

جمع‌بندی نهایی

آمارنامه هفت ماهه سال ۱۴۰۴ تصویری پیچیده و چندوجهی از صنعت خودروی ایران را به نمایش می‌گذارد. بازار دیگر یکپارچه حرکت نمی‌کند؛ انقباض ۱۳.۵ درصدی کل بازار، حاصل یک طوفان سهمگین در شرکت سایپا (افت ۳۳.۵٪) و بخش بزرگی از بخش خصوصی (افت ۶۰٪ مدیران خودرو) و همچنین سقوط بازار وانت (افت ۴۰٪) بوده است.

در عین حال، این گزارش نشان می‌دهد که ایران‌خودرو با تغییر سبد محصول و تمرکز بر خودروهای به‌روزتر، توانسته از این طوفان نه تنها جان سالم به در ببرد، بلکه با رشد ۹.۵ درصدی، سهم بازار خود را به شکلی معنادار افزایش دهد. همچنین، تقاضای انباشته در بخش نوسازی ناوگان سنگین، بازاری پررونق با رشد ۴۸ درصدی را ایجاد کرده که تقریباً تمام بازیگران این عرصه از آن منتفع شده‌اند.

این داده‌ها نشان می‌دهد که استراتژی، مدیریت زنجیره تأمین و سبد محصول، بیش از هر زمان دیگری در تعیین سرنوشت خودروسازان ایرانی نقش ایفا می‌کند و دوران رشد یا رکود همگانی در بازار خودرو به پایان رسیده است.