گزارش تحلیلی و جامع وضعیت صنعت خودرو ایران در ۹ ماهه سال ۱۴۰۴؛ کالبدشکافی دقیق آمار تولید + جدول

صنعت خودروی ایران در سال ۱۴۰۴ یکی از پرفراز و نشیب‌ترین دوران خود را سپری می‌کند. انتشار آمارنامه تجمیعی وزارت صنعت، معدن و تجارت که عملکرد خودروسازان را تا پایان آذرماه ۱۴۰۴ پوشش می‌دهد، حاوی داده‌های نگران‌کننده و در عین حال نقاط امیدواری است که نیازمند تحلیلی عمیق و چندلایه است. بر اساس مستندات رسمی دفتر صنایع خودرو، تیراژ کل تولید خودرو در کشور با افتی محسوس مواجه شده و زنگ خطر برای برخی از بزرگترین بازیگران این صنعت به صدا درآمده است. این گزارش جامع، با عبور از کلیات، به بررسی جزئی‌ترین آمار تولید هر یک از خودروسازان دولتی و خصوصی، تفکیک محصولات و تحلیل روند بازار می‌پردازد.

نمای کلان: عقب‌گرد ۱۰ درصدی در تیراژ ملی

طبق آمارنامه رسمی، مجموع تولید انواع خودرو در کشور تا پایان آذرماه ۱۴۰۴ به ۸۴۰,۵۳۱ دستگاه رسیده است. این در حالی است که در مدت مشابه سال ۱۴۰۳، این رقم برابر با ۹۲۹,۹۵۲ دستگاه بوده است که نشان‌دهنده افتی معادل ۹.۶ درصد در کل صنعت خودروی کشور است.

این کاهش تولید، ناشی از افت همزمان در دو بخش اصلی بازار، یعنی خودروهای سواری و وانت‌بارهاست. تولید خودروهای سواری که شاخص اصلی وضعیت بازار مصرفی است، با کاهشی ۶.۱ درصدی از ۷۸۶,۹۷۰ دستگاه به ۷۳۹,۳۱۱ دستگاه تنزل یافته است. اما ضربه اصلی به بخش وانت‌بارها وارد شده که با سقوطی ۳۹.۱ درصدی، از ۱۲۵,۹۹۶ دستگاه به تنها ۷۶,۶۸۵ دستگاه رسیده است.

در نقطه مقابل، بخش خودروهای تجاری و سنگین، عملکردی درخشان داشته‌اند. تولید کامیونت، کامیون و کشنده با رشدی ۴۲.۳ درصدی به ۲۰,۹۱۱ دستگاه رسیده که نشان از تحرک در بخش لجستیک و حمل‌ونقل جاده‌ای دارد. همچنین تولید ون با جهشی ۹۷.۲ درصدی به ۲,۵۲۲ دستگاه و اتوبوس با ۸.۳ درصد رشد به ۶۵۳ دستگاه رسیده است.

جدول مجموع تولید خودروسازان کشور (تجمیعی ۹ ماهه - آذر ۱۴۰۴)

نام خودروساز / گروه	تولید تجمیعی ۱۴۰۴ (دستگاه)	تولید تجمیعی ۱۴۰۳ (دستگاه)	درصد تغییر	وضعیت
گروه صنعتی ایران‌خودرو	۴۴۴,۵۶۱	۳۸۱,۷۲۲	+۱۶.۵٪	افزایش
گروه خودروسازی سایپا	۲۳۰,۷۱۸	۳۴۴,۶۹۰	-۳۳.۱٪	کاهش
گروه بهمن	۵۰,۹۳۴	۳۳,۲۹۷	+۵۳٪	افزایش
گروه کرمان موتور	۴۶,۴۱۰	۵۲,۸۱۱	-۱۲.۱٪	کاهش
مدیران خودرو	۴۳,۲۷۹	۹۹,۲۰۰	-۵۶.۴٪	کاهش شدید
آرین پارس موتور (لاماری و تجاری)	۱۲,۱۴۰	۶,۲۱۰	+۹۵.۵٪	افزایش
مکث موتور	۱۰,۶۹۰	۸۴۱	+۱۱۷۱٪	افزایش
خودروسازی فردا	۶,۳۸۲	۱۱,۱۹۶	-۴۳٪	کاهش
سایر خودروسازان	~۵,۴۱۷	~-	-	-
جمع کل تولید کشور	۸۴۰,۵۳۱	۹۲۹,۹۵۲	-۹.۶٪	کاهش کلی

منبع جدول: آمارنامه تجمیعی وزارت صمت - آذر ۱۴۰۴

تحلیل سهم بازار؛ پیشروی ایران‌خودرو، عقب‌نشینی سایپا و بخش خصوصی

در یک نگاه کلی به سهم بازار، تغییرات معناداری رخ داده است. سهم بخش خصوصی که در سال‌های گذشته روندی صعودی داشت، امسال با کاهشی ۱۸.۸ درصدی در تیراژ مواجه شده و تولید آن به ۱۶۵,۲۵۲ دستگاه محدود شده است. در بین دو غول دولتی نیز، ایران‌خودرو با افزایش تولید، سهم خود را تثبیت کرده، در حالی که سایپا بخش قابل توجهی از بازار خود را از دست داده است.

گروه صنعتی ایران‌خودرو: تنها برنده میدان در سال ۱۴۰۴

گروه صنعتی ایران‌خودرو با اتخاذ استراتژی جایگزینی محصولات و تمرکز بر پلتفرم‌های سودده، توانسته است برخلاف جریان نزولی بازار شنا کند. مجموع تولید این گروه (شامل ایران‌خودرو دیزل) به ۴۴۴,۵۶۱ دستگاه رسیده که رشدی ۱۶.۵ درصدی نسبت به ۳۸۱,۷۲۲ دستگاه سال قبل را نشان می‌دهد.

در بخش سواری، ایران‌خودرو با تولید ۴۲۱,۲۰۹ دستگاه، رشدی ۱۹.۳ درصدی را ثبت کرده است. این شرکت با حذف کامل خانواده پژو ۲۰۶ و تمرکز مطلق بر روی خانواده پژو ۲۰۷، دنا و تارا، توانسته تیراژ خود را بالا نگه دارد.

جزئیات سبد محصولات ایران‌خودرو

خانواده پژو ۲۰۷ با تولید ۱۲۹,۱۲۷ دستگاه و رشد ۲۸ درصدی، اکنون پرتیراژترین خودروی کشور است. پس از آن، خانواده دنا با ۷۱,۳۱۷ دستگاه (۱۰ درصد رشد) و خانواده تارا با ۶۶,۴۴۶ دستگاه (۳۴ درصد رشد) قرار دارند.

نکته حائز اهمیت، ورود محصول جدید "ری‌را" به خطوط تولید است. ایران‌خودرو تا پایان آذر ۱۴۰۴ موفق به تولید ۱,۰۵۶ دستگاه ریرا شده است که نشان‌دهنده آغاز فاز تجاری‌سازی این کراس‌اوور ملی است. همچنین خانواده هایما با رشدی ۵۹ درصدی به ۱۷,۴۸۰ دستگاه رسیده که نشان از موفقیت سایت ایران‌خودرو خراسان در مونتاژ این شاسی‌بلند چینی دارد.

در بخش وانت، ایران‌خودرو با تولید آریسان، کاهشی ۲۷.۳ درصدی را تجربه کرده و تولید آن به ۱۶,۶۷۵ دستگاه رسیده است.

گروه خودروسازی سایپا: بحران در جاده مخصوص

وضعیت در کیلومتر ۱۵ جاده مخصوص کاملاً متفاوت است. گروه خودروسازی سایپا (شامل سایپا، پارس‌خودرو، زامیاد و سایپا دیزل) با افتی سنگین مواجه شده است. تولید کل این گروه با ۳۳.۱ درصد کاهش، از ۳۴۴,۶۹۰ دستگاه به ۲۳۰,۷۱۸ دستگاه رسیده است. این کاهش بیش از ۱۰۰ هزار دستگاهی، عامل اصلی منفی شدن تراز کلی تولید خودرو در کشور است.

سقوط سواری و وانت

تولید خودروهای سواری در سایپا با ۳۰.۷ درصد کاهش به ۱۷۴,۵۲۰ دستگاه رسیده است. خداحافظی با تیبا و کاهش تولید ساینا، فشار اصلی تولید را بر دوش خانواده X200 (کوییک و اطلس) گذاشته است. خانواده کوییک و اطلس با تولید ۱۱۱,۲۶۹ دستگاه و رشد ۲۷ درصدی، تنها نقطه اتکای سایپا در بازار سواری هستند.

اما نگران‌کننده‌ترین بخش، وضعیت تولید "شاهین" است. خودرویی که قرار بود پرچمدار سایپا باشد، با کاهشی ۳۲ درصدی مواجه شده و تولید آن از ۳۵,۹۸۴ دستگاه در سال گذشته به ۲۴,۳۷۷ دستگاه در سال ۱۴۰۴ رسیده است. این کاهش می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات در تأمین قطعات یا خطوط تولید باشد. در بخش وانت نیز زامیاد با افت شدید مواجه شده و تولید وانت ۱۵۱ و نیسان آبی روی هم رفته با ۴۱.۳ درصد کاهش به ۵۴,۲۳۸ دستگاه رسیده است.

بحران در بخش خصوصی؛ شوک بزرگ مدیران خودرو

بخش خصوصی که در سال‌های اخیر به عنوان موتور محرک تنوع و کیفیت در بازار خودرو شناخته می‌شد، در سال ۱۴۰۴ با چالش‌های بی‌سابقه‌ای روبرو شده است. آمارها حاکی از آن است که "مدیران خودرو" (MVM و Chery) به عنوان بزرگترین خودروساز خصوصی کشور، با کاهشی ۵۶ درصدی در تولید مواجه شده است. تولید این شرکت از ۹۹,۲۰۰ دستگاه در سال گذشته به ۴۳,۲۷۹ دستگاه سقوط کرده است.

این افت سنگین در تمام سبد محصولات این شرکت دیده می‌شود. خانواده MVM X22 با افت ۴۷ درصدی مواجه شده است. خانواده تیگو ۸ که پرچمدار این شرکت بود، با کاهش ۷۱ درصدی تولید روبرو شده و تیراژ آن از ۹,۵۱۲ دستگاه به ۲,۷۷۱ دستگاه رسیده است. به نظر می‌رسد مشکلات تخصیص ارز و چالش‌های گمرکی، خطوط تولید این شرکت را نیمه‌تعطیل کرده است.

گروه بهمن: ستاره درخشان بخش خصوصی

در میان تاریکی رکود بخش خصوصی، "گروه بهمن" عملکردی خیره‌کننده داشته است. این شرکت موفق شده است برخلاف رقبای خود، رشدی ۳۲ درصدی را ثبت کند و تولید خود را از ۱۸,۱۲۲ دستگاه به ۲۳,۹۹۱ دستگاه برساند. موفقیت بهمن موتور مدیون پایداری تولید در خانواده فیدیلیتی و دیگینیتی است. تولید فیدیلیتی با رشدی ۱۳ درصدی به ۱۳,۶۰۹ دستگاه و دیگینیتی با رشدی ۱۲۱ درصدی به ۶,۴۴۱ دستگاه رسیده است. این ارقام نشان‌دهنده مدیریت صحیح زنجیره تأمین در این گروه خودروسازی است.

کرمان موتور: ثبات در طوفان

کرمان موتور به عنوان دومین خودروساز بزرگ خصوصی، توانسته است آسیب کمتری ببیند. تولید این شرکت با افتی ۶ درصدی از ۴۱,۴۰۷ دستگاه به ۳۸,۹۲۳ دستگاه رسیده است. نکته مثبت در کرمان موتور، رشد ۲۴ درصدی تولید سدان J7 و رشد ۲۷ درصدی محصول جدید KMC A5 است که توانسته کاهش تولید در مدل‌های قدیمی‌تر مثل J4 را جبران کند.

جهش بازیگران جدید: آرین، مکث و فردا

در لایه‌های بعدی بازار، اتفاقات جالبی رخ داده است. آرین پارس موتور (تولیدکننده لاماری) با رشدی ۱۱۰ درصدی، تولید خود را به ۱۰,۲۲۸ دستگاه رسانده است. این جهش نشان‌دهنده استقبال بازار از محصول لاماری ایما است. شگفت‌انگیزترین آمار متعلق به مکث موتور است که با رشدی ۱۱۷۱ درصدی، تولید خود را از ۸۴۱ دستگاه به ۱۰,۶۹۰ دستگاه افزایش داده است. اما در مقابل، خودروسازی فردا با افتی ۴۳ درصدی مواجه شده و تولیدش به ۶,۳۸۲ دستگاه کاهش یافته است.

این جدول شامل جزئیات کامل تولیدات بخش خصوصی (تجمیعی ۹ ماهه - آذر ۱۴۰۴) به تفکیک شرکت مادر، زیرمجموعه‌ها و مدل محصول است.

انفجار در بخش خودروهای تجاری؛ سال طلایی سنگین‌سازان

در حالی که بازار سواری با رکود دست و پنجه نرم می‌کند، بخش خودروهای تجاری سنگین رکوردهای جدیدی را جابجا کرده است. تولید انواع کامیون، کامیونت و کشنده با ۴۲.۳ درصد رشد به ۲۰,۹۱۱ دستگاه رسیده است. این رشد نشان‌دهنده سرمایه‌گذاری سنگین در نوسازی ناوگان فرسوده و تقاضای بالا در بخش حمل‌ونقل است.

ایران‌خودرو دیزل: این شرکت با تولید ۶,۲۹۸ دستگاه و رشد ۱۳ درصدی، همچنان رهبر بازار است. تولید کامیون‌های سری L (واگن‌هود) و کشنده‌های فوتون H4 و H5 ستون فقرات تولید این شرکت بوده‌اند.

بهمن دیزل: ستاره بی‌چون و چرای این بخش، بهمن دیزل است که با تولید ۵,۰۰۷ دستگاه، رشدی ۹۸ درصدی را ثبت کرده است. کامیونت‌های فورس (Force) و کشنده‌های امپاور (Empower) با استقبال فوق‌العاده‌ای مواجه شده‌اند.

سایپا دیزل: این شرکت که سال‌ها در حاشیه بود، امسال با رشدی ۲۵۱ درصدی به تولید ۱,۹۶۰ دستگاه رسیده است. تمرکز سایپا دیزل بر روی کامیون‌های دانگ‌فنگ و فوتون بوده است.

آرین دیزل (مجتمع صنعتی آرین پارس): این شرکت نیز با تولید ۱,۹۱۲ دستگاه و رشد ۴۲ درصدی، جایگاه خود را تثبیت کرده است. کامیونت‌های جک (JAC) محصول اصلی این شرکت هستند.

بازار وانت: خداحافظی با نیسان آبی؟

بازار خودروهای کار سبک یا وانت، یکی از عجیب‌ترین سال‌های خود را سپری می‌کند. در حالی که تقاضا برای وانت‌بارهای مدرن و دوکابین رو به افزایش است، تولید وانت‌های سنتی با کاهش شدید مواجه شده است. مجموع تولید وانت در کشور ۳۹.۱ درصد کاهش یافته است.

کرمان موتور: تنها شرکتی که در این بخش عملکردی مثبت (در کلاس پیکاپ‌های مدرن) داشته، کرمان موتور است که با تولید ۴,۲۸۱ دستگاه وانت (عمدتاً KMC T8 و T9)، جایگاه خود را حفظ کرده است.

بهمن موتور: وانت‌های کارا و کاپرا در گروه بهمن با تولید ۸۶۶ دستگاه، رشدی ۸۹ درصدی داشته‌اند که نشان از پر کردن خلأ بازار دارد.

مکث موتور: با تولید ۴۲۷ دستگاه پیکاپ کلوت، رشدی ۱۰۰ درصدی (از صفر) را تجربه کرده است.

آینده الکتریکی؛ گام‌های لرزان اما رو به جلو

آمارنامه ۱۴۰۴ برای اولین بار شامل جدولی مجزا برای خودروهای برقی و هیبریدی است که نشان‌دهنده تغییر جهت صنعت به سمت انرژی‌های پاک است. اگرچه تیراژ ۲,۰۳۲ دستگاهی در برابر تولید ۸۴۰ هزار دستگاهی صنعت بسیار ناچیز است، اما شروعی امیدوارکننده است.

مدیران خودرو: پیشتاز خودروهای پاک با تولید ۲۴۷ دستگاه تیگو ۸ پرو هیبریدی و تعداد محدودی آریزو ۸ پلاگین هیبرید.

نوین ماهان: تولید ۶۵ دستگاه خودروی تمام برقی Skywell که نخستین گام جدی در تولید سواری تمام برقی است.

ایران‌خودرو دیزل: تولید ۳۵ دستگاه اتوبوس برقی درون‌شهری که می‌تواند چهره حمل‌ونقل عمومی کلانشهرها را تغییر دهد.

نتیجه‌گیری

سال ۱۴۰۴ برای صنعت خودروی ایران، سال تناقض‌هاست. از یک سو، ایران‌خودرو و سازندگان خودروهای تجاری با قدرت به پیش می‌روند و رکوردهای تولید را جابجا می‌کنند. از سوی دیگر، سایپا و مدیران خودرو با بحران کاهش تیراژ دست و پنجه نرم می‌کنند. کاهش ۱۰ درصدی تولید کل، هشداری جدی برای سیاست‌گذاران است تا با رفع موانع ارزی و گمرکی، از تعمیق رکود در بخش خودروهای اقتصادی و کار جلوگیری کنند. آنچه مسلم است، بازار خودروی ایران در حال پوست‌اندازی است؛ پوست‌اندازی‌ای که در آن خودروهای قدیمی کنار می‌روند و پلتفرم‌های جدیدتر و شاید الکتریکی، آرام‌آرام جای آن‌ها را می‌گیرند.